ĐÌNH HÒA NGHĨA
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Đình Hòa Nghĩa thuộc phường Hòa Nghĩa, quận Dương Kinh, thành phố Hải Phòng. Nơi đây, hàm chứa nhiều giá trị lớn về lịch sử và truyền thống yêu nước qua các thời kỳ đấu tranh cách mạng của địa phương.
Đình Hòa Nghĩa tôn thờ Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn; tướng quân Phạm Ngũ Lão và phu nhân của tướng quân. Các ngài đã có công đánh giặc, bảo vệ đất nước, khi hóa hiển linh phù nước, giúp dân, công lao to lớn của các ngài đã được người đời tưởng nhớ, thờ phụng.
Theo “Bia tưởng niệm xã Hòa Nghĩa” khi đến lập ấp, ông Lê Văn Thược đã nghĩ đến việc dựng đình, đền để thờ tự. Năm 1919, gia đình họ Lê xây dựng đình và mua sắm đồ thờ. Ngôi đình hướng Đông, gồm 3 gian đại bái, 3 gian hậu cung, trong nội thất đình có hai tượng Thành hoàng bằng đồng và nhiều đồ thờ tự khác. Thời kỳ tiêu thổ kháng chiến, năm 1946, đình Hòa Nghĩa được dỡ bỏ làm công sự, để ngăn cản cuộc hành quân, càn quét của địch. Năm 1994, dân làng Hòa Nghĩa khôi phục lại hậu cung. Đến năm 2004, tiếp tục xây dựng 3 gian bái đường. Nhìn vào cấu trúc cũng như mỹ thuật, công trình thật đơn giản, mộc mạc, song lại mang đậm nét truyền thống của nền kiến trúc thế kỷ XX.
Trong kháng chiến chống Pháp, nhân dân Hòa Nghĩa hăng hái tham gia các phong trào yêu nước. Tháng 9/1946, khi thành phố Hải Phòng bị thực dân Pháp chiếm đóng, bộ đội ta phải rút quân ra ngoài để bảo toàn lực lượng. Trong đó có một đại đội về đóng quân tại đình, ban đêm đi làm nhiệm vụ. Tháng 11/1946, dân quân du kích đào giao thông hào từ nền đình ra giáp đường 14 cũ, giúp cho bộ đội và dân quân du kích dễ di chuyển và đi lại. Tháng 8/1948 đến năm 1952, Ủy ban kháng chiến tỉnh Kiến An và huyện Kiến Thụy cử cán bộ hoạt động trong lòng địch, dân làng đã tổ chức đào hầm trong khu vườn đình để nuôi giấu cán bộ. Ngoài ra, đình còn là nơi tập kết lực lượng du kích và bộ đội địa phương để tiêu diệt đồn Ninh Hải.
Trong kháng chiến chống Mỹ, những năm 1953 – 1954, đội trinh sát quân báo do đồng chí Mai Năng chỉ huy đã sử dụng khu vực đình, đào hầm bí mật để đi lại hoạt động, trinh sát sân bay Cát Bi, góp phần phá hủy kho tàng vũ khí, làm nên chiến thắng Cát Bi rực lửa.
Trải qua năm tháng, chiến tranh, di tích bị hủy hoại cả về kiến trúc lẫn nhiều đồ thờ tự, tế khí, di vật, cổ vật quý có giá trị. Tuy nhiên, đình vẫn bảo lưu được một số di sản như: Tượng Thành hoàng, long ngai, hệ thống hoành phi câu đối, bia đá, đôi voi đá…
Hằng năm, sinh hoạt văn hóa lễ hội truyền thống của đình làng diễn ra vào các ngày 20/8 - giỗ Đức Thánh Trần; ngày 6/1 cúng đầu năm, cầu cho “mưa thuận, gió hòa”. Vào những ngày này, mọi người thường tụ hội về đây, cùng nhau sinh hoạt văn hóa tâm linh, ôn lại những truyền thống tốt đẹp của dân làng.
Ngày 10 tháng 11 năm 2017, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 3044-QĐ/UBND công nhận đình Hòa Nghĩa, phường Hòa Nghĩa, quận Dương Kinh, thành phố Hải Phòng là Di tích Lịch sử cấp thành phố.