NHÀ MÁY XI MĂNG HẢI PHÒNG
(Di tích lịch sử cách mạng cấp thành phố)
Nhà máy Xi măng Hải Phòng (nay là Công ty Xi măng Hải Phòng) được người Pháp khởi công xây dựng ngày 25/12/1899, trên vùng đất ngã ba sông Cấm và kênh đào Hạ Lý. Thời thuộc Pháp, Nhà máy Xi măng Hải Phòng là cơ sở duy nhất ở Đông Dương sản xuất xi măng phục vụ công cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp. Năm 2005, do yêu cầu phát triển và bảo vệ môi trường, công ty Xi măng Hải Phòng được chuyển về địa điểm mới tại Tràng Kênh, thị trấn Minh Đức, huyện Thủy Nguyên.
Nhà máy Xi măng Hải Phòng là một trong những cái nôi hình thành nên giai cấp công nhân Việt Nam và là một trong những cơ sở sớm có tổ chức Đảng, nơi thử thách, rèn luyện cán bộ của Đảng. Tháng 8 - 1929, Chi bộ Đảng của nhà máy Xi măng được thành lập, là một trong những Chi bộ Đảng đầu tiên ở Hải Phòng đã lãnh đạo phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược. Năm 1930, Tự vệ đỏ (Xích vệ) được thành lập, là lực lượng nửa vũ trang đầu tiên của thành phố, làm nhiệm vụ bí mật bảo vệ các cuộc đình công, biểu tình, tuyên truyền xung phong, treo cờ, rải truyền đơn... Đây chính là lực lượng tiền thân của các đội Xích vệ và trung đoàn Tự vệ của công ty sau này. Nhiều cán bộ lãnh đạo cao cấp của Đảng như Trần Phú, Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Văn Linh ... đã về hoạt động tại nhà máy và đã trưởng thành từ phong trào cách mạng tại đây.
Nhà máy Xi măng Hải Phòng còn là một địa danh gắn với nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Ngày 8/1/1930, một cuộc bãi công lớn của đông đảo công nhân nhà máy Xi măng Hải Phòng đòi tăng lương, giảm giờ làm, chống đánh đập… đã nổ ra. Ngày này đã trở thành ngày Truyền thống của công nhân Xi măng Hải Phòng. Ngày 30- 5 - 1957, Bác Hồ về thăm nhà máy Xi măng Hải Phòng. Bác đã căn dặn anh chị em công nhân “Nhà máy xi măng Hải Phòng trước đây là của thực dân. Bây giờ là của các cô, các chú. Người công nhân trước đây là người làm thuê cho tư bản, bây giờ là người làm chủ đất nước, phải xứng đáng với vai trò của mình”. Thực hiện lời dạy của Bác, trong những năm chống Mỹ, cứu nước, công nhân viên chức, tự vệ nhà máy Xi măng Hải Phòng dũng cảm chấp nhận thử thách ác liệt của chiến tranh, kiên cường bám trụ để sản xuất 2.855.000 tấn xi măng phục vụ yêu cầu xây dựng các công trình quốc phòng, xây dựng hậu phương lớn miền Bắc xã hội chủ nghĩa.
Tại Nhà máy Xi măng Hải Phòng, phong trào Thi đua xây dựng Tổ, đội lao động Xã hội chủ nghĩa phát triển mạnh. Năm 1961, Tổ đá nhỏ ca A của nhà máy Xi măng Hải Phòng được công nhận là tập thể lao động xã hội chủ nghĩa đầu tiên của thành phố và miền Bắc, con chim đầu đàn trong phong trào Thi đua xây dựng Tổ, đội lao động Xã hội chủ nghĩa (năm 1974, được tuyên dương đơn vị Anh hùng Lao động). Trong những năm chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, nhà máy Xi măng Hải Phòng là một trong những trọng điểm bị máy bay Mỹ đánh phá nhiều lần. Để phục vụ chiến đấu, nhà máy huy động 1280 lượt cán bộ, CNVC đắp 34 ụ súng phòng không, tu sửa cầu Xi măng, sân bay Cát Bi và trực chiến bắn máy bay Mỹ... Tự vệ nhà máy phối hợp chiến đấu 65 trận, rà phá, tháo gỡ 4 quả bom nổ chậm, trưc tiếp bắn rơi 1 máy bay A4D. 121 cán bộ, công nhân, tự vệ nhà máy đã bị bom đạn Mỹ giết hại, trong đó, 68 người hy sinh trong khi đang làm nhiệm vụ.
Trong hòa bình, công ty Xi măng Hải Phòng tiếp tục có nhiều đóng góp xứng đáng vào công cuộc dựng xây, phát triển thành phố.
Để ghi nhận một địa danh diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng gắn với từng bước trưởng thành, phát triển của thành phố, ngày 28/01/2005, UBND thành phố Hải Phòng cấp Bằng công nhận Nhà máy Xi măng Hải Phòng là Di tích lịch sử cách mạng cấp thành phố (theo Quyết định số 177/QĐ-UBND của UBND thành phố).