ĐÌNH - CHÙA CỐC LIỄN
(Di
tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố)
Đình - chùa Cốc Liễn xã Minh
Tân, huyện Kiến Thuỵ, thành phố Hải Phòng. Cụm di tích nằm cách trung tâm thành
phố 15 km về phía Đông Nam. Đây là hai công trình văn hoá tín ngưỡng cổ, gắn bó
với bao nỗi thăng trầm của cư dân địa phương xã Minh Tân.
Đình làng Cốc Liễn tôn thờ thần
Đông An (tức Chử Đồng Tử) một nhân vật lịch sử nổi tiếng thời Hùng Vương thứ 18
làm Thành hoàng. Ông nổi danh trong tâm thức văn hoá dân gian Việt Nam qua truyền
tích giúp dân trị bệnh hiểm nghèo. Truyền sử địa phương cho biết thần Đông An
sau khi lên núi tầm sư học đạo, đã đi khắp thiên hạ chữa bệnh cho dân nghèo. Cứ
như vậy hàng ngày, ông đi chu du khắp thiên hạ và hiển thánh cứu dân, độ thế.
Ngài qua huyện Nghi Dương, trang Minh Liễn, cứu sống con trai bà Đa. Mang ơn cứu
mạng con mình bà Đa đã mang lễ vật tạ ơn, nhưng Ngài không nhận. Khi hỏi quý
danh, Ngài nói là Đông An. Cảm kích trước tấm lòng cao cả của vị thần Đông An,
dân làng Cốc Liễn đã lập miếu, sau đó dựng đình để ghi nhớ tấm lòng cao cả, sẵn
sàng giúp đỡ người nghèo khó.
Nằm kề với khuôn viên ngôi đình
là ngôi chùa thờ Phật của dân làng Cốc Liễn mang tên chữ Minh Quang tự (chùa Cốc
Liễn), hợp thành một tụ điểm sinh hoạt văn hoá tâm linh của người dân địa
phương. Hiện nay, nhưng do thăng trầm của lịch sử - chiến tranh, thiên tai, vẫn
chưa tìm được tài liệu chính xác về thời gian xây dựng ngôi đình Cốc Liễn xưa.
Khuôn viên và di tích hiện nay được dân làng phục dựng lại trên nền đất cũ bên
cạnh ngôi chùa Minh Quang, tạo thành cụm công trình kiến trúc tôn giáo cổ truyền
của địa phương. Bố cục mặt bằng kiến trúc của cụm di tích đình - chùa Cốc Liễn
khá gọn gàng qua sự phối hợp kỹ thuật xây cất vật liệu truyền thống như gạch
đá, ngói cổ, hoành rui với các loại vật liệu mới mang dấu ấn thế kỷ XX.
Đình và chùa được bố trí song
song. Mặt chính của hai công trình kiến trúc cùng quay về hướng Nam. Ngôi đình
kết cấu hình chữ đinh gồm có 5 gian tiền đường và 2 gian hậu cung. Vì nóc cột
cái, cột quân được tạo bởi sự phối hợp giữa vật liệu cổ truyền ngói, gỗ với kỹ
thuật bê tông hoá tạo nên dáng vẻ ngôi đình khá chắc chắn, tiện lợi trong sử dụng
nhưng không xa rời lối trang trí, kiến trúc truyền thống Việt Nam. Ngôi chùa Minh
Quang cũng được bố cục theo lối chữ đinh gồm 3 gian tiền đường và 2 gian hậu
cung. Vì nóc bái đường của ngôi đình được làm theo lối vì bán mê có 3 hàng chân
cột (trốn cột cái phía trước của vì) để tạo ra sự thoáng đãng, rộng rãi cho
lòng nhà. Cấu trúc vì nóc chùa Cốc Liễn tương tự như toà tiền đường của ngôi
đình làng.
Cụm di tích đình - chùa Cốc Liễn
là nơi bảo lưu nét sinh hoạt văn hoá tín ngưỡng cổ truyền của nhân dân địa
phương. Đây là một di tích lịch sử, góp phần nghiên cứu sự hình thành vùng đất
Hải Phòng trong quá khứ và con đường du nhập đạo Phật vào nước ta qua đường biển
Đông (duyên hải Bắc bộ). Di tích còn là minh chứng sinh động về sự lan toả của
thời đại Hùng Vương ở phần đất Hải Phòng hiện nay. Cảnh quan rộng rãi của khu vực
di tích hiện nay rất thuận tiện về giao thông giữa địa phương, tạo thành hệ thống
công trình di sản văn hoá du lịch của huyện Kiến Thụy và thành phố Hải Phòng.
Theo ghi nhớ của dân làng, trước
đây ngày tế lễ hàng năm tại di tích (theo âm lịch): Ngày 1/1, ngày 10/1, ngày 10/2, ngày 5/5, ngày
15/8 (âm lịch).
Hiện nay, ngày hội làng được
toàn thể nhân dân và chính quyền cơ sở quy định tổ chức vào ngày 15/3 âm lịch -
kỷ niệm ngày sinh vị thần Đông An. Nghi lễ trọng thể được dân làng tổ chức ngay
tại khuôn viên đình - chùa thôn Cốc Liễn. Bắt đầu bằng việc tế lễ, dâng hương
trọng thể của các thành viên trong làng trước khi diễn ra các trò vui chơi bách
hỷ của trai thanh gái lịch địa phương. Các tiết mục diễn xướng, hát đối nam nữ,
vật cầu, cờ tướng, thi đấu mang tính dân gian vẫn được duy trì trong các kỳ lễ
hội, góp phần tăng thêm tình đoàn kết của quê hương, làng xóm.
Cụm di tích đình - chùa Cốc Liễn
còn bảo lưu được một số đồ thờ tự bằng gỗ sơn thấp, tượng Phật có giá trị nghệ
thuật và niên đại lịch sử của đầu thế kỷ XVIII. Đình Cốc Liễn lưu giữ các đồ thờ
tự như: Long đình, bát bửu, hương án tiễn, cuốn thư, quán tẩy số; đặc biệt,
đình còn giữ được bộ sưu tập 20 sắc phong của các đời vua phong kiến Việt Nam từ
nửa đầu thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XX. Bắt đầu từ đời Lê Vĩnh Tộ 6 đến Nguyễn
Khải Định năm thứ 9. Chùa Cốc Liễn còn bảo lưu được 7 pho tượng Phật như: Pho A
Di Đà, Quan Âm Tống Tử, Ngọc Hoàng thượng đế, Đức Ông, tượng Mẫu, có niên đại
nghệ thuật Hậu Lê đầu thế kỷ XVIII, bổ sung cho giá trị của cụm di tích.
Ngày 24 tháng 8 năm 2006, Uỷ ban
Nhân dân thành phố ra Quyết định số 1898-QĐ/UBND công nhận Đình - Chùa Cốc Liễn
là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố.