ĐỀN - CHÙA LIỄN LUẬN
(Di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố)
-----
Đền – chùa Liễn Luận thuộc xã An Thắng, huyện An Lão, thành
phố Hải Phòng. Đây là cụm công trình kiến trúc cổ của người dân địa phương, lưu
giữ nét đẹp văn hóa cộng đồng và truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm của
người dân thôn Liễn Luận.
Vào thời Trần gọi là Liễn Luận trang - nơi đây gắn liền với
tục thờ Công chúa Chiêu Hoa - con gái vua Trần Thánh Tông (trị vì trong giai đoạn
1258 – 1278). Bà là em của Công chúa Thiên Thụy Quỳnh Trân (tục gọi là Bà Chúa
Mõ), em của vua Trần Nhân Tông và là chị của Công chúa Chiêu Chinh.
Đền Liễn Luận có bố cục mặt bằng kiểu chữ đinh, gồm 3 gian bái
đường, nóc mái được kết cấu kiểu “kẻ chồng – đấu sen”, bộ khung kiến trúc bằng
gỗ tứ thiết; cột trống có đế tạo dáng đấu sen đứng trên đôi quá giang, chạy suốt
từ phần tiếp giáp giữa hậu cung và bái đường. Mặt chính ngôi đền quay hướng Tây
– Nam, được lắp 4 khung cửa gỗ, kiểu “thượng song – hạ bản”. Hồi tường được xây
theo lối “tường hồi – bít đốc” với lối rải hoành kiểu “thượng tam – hạ tứ”, mái
lợp ngói tây. Hai gian hậu cung (chuôi vồ) được kết cấu bằng 3 vì gỗ “tứ thiết”,
nóc mái kiểu “kẻ chồng – đấu sen”, 3 vì gỗ gồm cột cái – cột quân sát tường
liên kết với nhau qua xà nóc và xà hạ tạo thành mối bền vững của bộ khung ngôi
đền.
Đền Liễn Luận sau hàng trăm năm tồn tại đã không giữ được
nguyên trạng và quy mô ban đầu. Trong lần tu sửa, tôn tạo gần nhất, nhân dân và
chính quyền cơ sở đã tạo dựng lại ngôi đền theo lối chữ đinh; cung chuôi vồ
tương tự một số kiến trúc niên đại Nguyễn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX như:
miếu Văn Trang, miếu Thạch Lựu. Ba gian bái đường bài trí bộ long đình, bát biểu,
niên đại nghệ thuật Nguyễn đầu thế kỷ XX. Phần cung chuôi vồ chứa khám tượng vị
Thành hoàng, đại tự, câu đối, sắc phong… tạo không gian linh thiêng của di tích
– nơi thờ Bà Chiêu Hoa.
Các di vật đang được
lưu giữ tại Đền Liễn Luận:
(1). Tượng Chiêu Hoa: Được tạc theo lối tượng tròn, trang phục
áo vạt chéo trùm qua thân, gương mặt dịu hiền, nữ tính, tay phải cầm quạt giấy,
đầu đội mũ niệm, đây là một trong những pho tượng chân dung đạt giá trị nghệ
thuật cao trong phạm vi hệ thống các đền, đình, chùa, miếu ở Hải Phòng.
(2). Sắc phong triều Nguyễn: Đồng Khánh năm thứ 2 (1887); Khải
Định năm thứ 9 (ngày 25/7 phong “Chiêu Hoa công chúa Hiển ứng Trung Đảng thần”.
(3). Đại tự: kiểu Cuốn thư 01 chiếc.
(4). Di vật đá: Biểu tượng hình khối chữ nhật bằng đá xanh,
kích thước 32 x 32 x 3 cm, khắc tên hiệu vị thần được thờ tại Đề, nổi chữ,
kiêng gọi tên thật của Công chúa Chiêu Hoa, gọi là Huê.
Chùa Liễn Luận có tên nôm là chùa Sắn Ngoài, tên chữ là Minh
Khánh. Cho đến nay, chưa tìm thấy một tài liệu cụ thể nói về việc khởi nguồn
xây dựng ngôi chùa. Tuy nhiên, căn cứ truyền thống thờ cúng Đức thánh ông Cao
Phúc - Thành hoàng làng còn được lưu truyền đến ngày nay, có thể xác định việc
xây dựng chùa là từ thế kỷ XI gắn liền với sự kiện tướng quân Cao Phúc, thời
vua Đinh Tiên Hoàng đã từng đóng quân tại trang Liễn Luận. Sau khi tướng quân Cao
Phúc qua đời, dân làng đã xin triều đình được lập nơi thờ tự tại địa phương và
tôn ông là Thành hoàng làng. Với dân làng, chùa Liễn Luận là nơi sinh hoạt tâm
linh, nơi gửi gắm niềm vui, nỗi buồn của nhân dân.
Chùa Minh Khánh có bố cục mặt bằng kiểu chữ đinh, gồm 3 gian
bái đường, 2 gian hậu cung kết cấu chuôi vồ; kết cấu vì nóc kiểu “kẻ chồng –
giá chiêng”; hai phía hồi của tòa bái đường được bố trí các ban thờ: Đức Thánh
Trần Hưng Đạo, Tam Tòa Thánh Mẫu; Ngọc Hoàng, Nam Tào – Bắc Đẩu; Tượng Tam thể;
Tượng A Di Đà; Tượng Quan Âm niệm hoa…
Các di vật đang được
lưu giữ tại chùa Liễn Luận:
(1). Các pho tượng trong toà Tam Bảo có giá trị niên đại nghệ
thuật trong thế kỷ XVIII, XIX, XX.
(2). Bát hương chính, niên đại hiệu Bảo Đại năm thứ 8
(1933).
(3). Quả chuông đồng đúc năm Canh Ngọ (1990).
(4). Đại tự gỗ: 02 bức.
(5). Câu đối: 01 đôi, 01 bia đá có nội dung đã mòn không rõ
nội dung.
(6). 01 đôi hạc đồng ngậm hoa; khay đèn, nến, đỉnh đồng; 02
bộ tam sự đồng cổ; lục bình gốm sứ…
Trong các cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ
và bảo vệ Tổ quốc, hàng trăm lượt thanh niên làng Liễn Luận nói riêng, huyện An
Lão nói chung đã từ cụm di tích này lên đường đánh giặc, hoàn thành xuất sắc
nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Giai đoạn 1954 - 1964, chùa Minh Khánh là cơ sở đào tạo
văn hóa tại chức của huyện An Lão, có nhiều đồng chí lãnh đạo của huyện và
thành phố đã từng học tập tại đây. Năm 1971, kho lương thực, thực phẩm của Nhà
nước đã được sơ tán về khuôn viên chùa Minh Khánh. Từ năm 1984 đến năm 1987, chùa
là trụ sở làm việc của Đảng, chính quyền và hợp tác xã sản xuất nông nghiệp của
địa phương cho đến khi xã có điều kiện xây dựng trụ sở làm việc mới.
Về thời gian tổ chức lễ hội, trước đây có lệ rước tượng Đức
Thánh Ông và Đức Thánh Bà Chiêu Hoa về đình làm lễ tế, mở hội vật, ca hát, diễn
xướng trong 3 ngày sau đó lại rước về miếu, đền an vị. Hiện nay, hội làng Liễn
Luận được tổ chức vào thời gian thích hợp từ 12 đến 18/2 âm lịch hằng năm, hội
chùa vào các ngày 3/3 và 8/4 âm lịch.
Ngày 21/11/2002, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số
2848-QĐ/UBND công nhận Đền – Chùa Liễn Luận là Di tích lịch sử văn hóa cấp
thành phố.