CHÙA
LẠNG CÔN
Di
tích Lịch sử và nghệ thuật cấp quốc gia
Chùa Lạng Côn nằm trên địa bàn xã Đông Phương, huyện Kiến Thụy,
thành phố Hải Phòng, cách trung tâm thành phố khoảng 15km.
Trước đây chùa và đình Lạng Côn được xây dựng chung trong một
khuôn viên theo lối “tiền thánh hậu phật” đã từng là trung tâm sinh hoạt văn
hóa tín ngưỡng và tôn giáo cổ truyền của cộng đồng làng xã suốt bao đời. Tuy
nhiên, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, thực hiện chính sách tiêu khổ
kháng chiến đình đã bị dỡ bỏ, sau đó xây trường học và sân kho. Nghi vệ thần
hoàng đã được dân làng chuyển về thờ nơi gian thờ nhà tổ của chùa như hiện nay.
Do vậy, chùa Lạng Côn ngày nay không chỉ là nơi thờ phật mà còn là nơi thờ thần
thành hoàng của dân làng. 2 vị thành hoàng là Chu Xích Công (nhà tiền Lê thế kỷ
X) và Trần Quốc Thi (thế kỷ XIII).
Chu Xích người Văn Dương Nam (Trung Quốc), chu du xuống
phương Nam, đến Đại Trà mở trường dạy học, được tiến cử vào triều Lê và được
vua Lê Hoàn tin dùng làm tướng. Khi có giặc Chiêm quấy nhiễu biên giới Tây Nam,
ông được cử đi cùng Vua đánh giặc. Ông về Đại Trà tuyển 10 người thân tín cùng
đi. Đội quân do ông chỉ huy lập công lớn, được nhà Vua hậu thưởng. Giặc tan,
ông về nghỉ tại Đại Trà. Sau khi ông mất dân làng lập miếu thờ. Thành hoàng thứ
hai được dân làng Lạng Côn tôn thờ là vị phò mã đô uý, Văn Định Vương, Lạng
Giang trấn đô thống chế Văn nhượng hầu Trần Quốc Thi. Ông theo Hưng Đạo Vương
đánh giặc trên sông Bạch Đằng thế kỷ XIII. Sau đó, Trần Quốc Thi về nghỉ tại Đại
Trà, giúp dân khai hoang, phát triển nông nghiệp, mở trường dạy học.
Ngôi chùa có tên chữ là Sùng Khánh Tự, chùa được làm theo hướng
Tây, hướng được coi là hợp nhất trong kiến trúc phật giáo Việt Nam. Phương Tây
được coi là đồng nhất với cõi Tây phương cực lạc, nằm trong sự cai quản của Đức
Phật A Di Đà là giáo chủ cõi Tây Phương Cực Lạc. Tương truyền chùa được xây dựng
vào thời Lý - Trần, nên khi Trần Quốc Thi - danh tướng nhà Trần được phong thái
ấp điền trang ở đây đã bỏ tiền của giúp dân làng mở mang thêm cảnh Phật, vườn thiền.
Các dấu tích còn lại cho thấy chùa có các lần được tu sửa lớn, đó là vào năm
1683, 1802, 1925. Các bộ phận kiến trúc hiện còn thuộc thế kỷ XIX, XX; một số
di vật cổ thuộc thế kỷ XVIII, XIX.
Phía trước chùa là một hồ trồng hoa sen hình chữ nhật, cổng chùa
nhất môn trông như một lầu nhỏ, có hai tầng tám mái đao cong. Hai bên cổng là
đôi câu đối:
“Cửa từ
bi đông khách siêu phương
Đức
trí tuệ soi đường bác ái
Hoa bốn
mùa chào đón Phật đài
Cây
trăm thước dựng nên thiền cảnh”.
Hiện tại, chùa Lạng Côn có những di vật đáng quan tâm:
1. Tòa Cửu Long và thích ca sơ sinh. Tòa Cửu Long tạo dáng
hình đóa sen gồm hai phần: Phần đế là đài sen ngửa gồm 3 lớp cánh úp trên một đế
trụ hình bát giác; phần trên tạo dáng nụ sen múp phồng, chính diện chạm thủng rồng
trong tư thế phun nước tắm gội cho đức Phật Thích Ca lúc chào đời, mặt sau để
trơn. Kích thước tòa Cửu Long cao 67cm, đế và đài sen cao 15cm, đường kính đài
sen 10cm, tượng cao 36cm.
2. Bia đá: 03 chiếc và một thạch đài trụ cao 1,9m.
3. Tượng Bồ Đề Đạt Ma - sư Tổ của dòng Thiền được đặt ở nơi
cao nhất, trang trọng trên ban thờ Tổ của chùa. Pho Tượng được đặt ngồi trên bệ
gỗ, tóc nổi rõ gọn gàng, ốp sát đầu, trùm hết gáy và xòe sang hai vai, quăn từng
cụm hình dấu hỏi (?) lớp lang như sấy. Mặt tượng hao hao gầy, thể hiện rõ các
quý tướng: Tai to, dái tai dầy, trán cao với ba vòng nếp nhăn nhấn mạnh nỗi suy
tư cao độ; lông mày rậm, mắt nhỏ hơi u buồn. Tượng mang vẻ mặt của các nhà
thông thái thuộc các tộc người miền Trung Á. Tượng khoác áo cà sa để lộ vai phải,
biểu thị lòng kính trọng bề trên. Bệ tượng ngồi hình lục giác giật tam cấp, mặt
cắt dọc hình chữ công. Diềm trang trí cánh sen vuông ngửa, hoa cúc, hoa sen, lá
đề.
4. Tượng Trần Quốc Thi đặt trên khám gỗ trên ban thờ tả gian
tòa nhà tổ, cao 1,1m, niên đại thế kỷ XIX.
5. Tượng Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn: Được đặt trên
ban thờ Trần Triều ở tòa nhà tổ của chùa. Tượng cao 90cm, niên đại thế kỷ XIX.
6. Long ngai: Đặt tại tòa nhà tổ của chùa hiện còn 3 chiếc
long ngai sơn son thếp vàng lộng lẫy, mang phong ách nghệ thuật nhà Nguyễn.
Ngoài ra còn một số di vật khác như mũ, bát biểu, bát hương,
lục bình sứ, chuông đồng, bảng văn, câu đối…
Trong kháng chiến chống
Pháp chùa Lạng Côn trở thành một cơ sở cách mạng đáng tin cậy, nơi dừng trú của
cán bộ ra vào hoạt động vùng địch hậu, vườn cảnh nội tự ngôi chùa là nơi nhân
dân triển khai hầm hố, tích trữ lương thực, thuốc men ủng hộ kháng chiến. Trải
qua hơn 700 năm do tác động của nhiều yếu tố, ngày nay chùa Lạng Côn vẫn giữ được
những nét độc đáo riêng biệt, là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân
địa phương và thu hút du khách thập phương đến tham quan.
Ngày 18/01/1993, Bộ Trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin đã ra Quyết
định số 57/-VH/QĐ về việc xếp hạng chùa Lạng Côn là di tích lịch sử và nghệ thuật
cấp quốc gia.