KHÁI QUÁT MÔ HÌNH TỔ CHỨC BỘ MÁY CHÍNH QUYỀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG GIAI ĐOẠN 2010 - 2025

1. Giới thiệu

Hải Phòng là một trong sáu thành phố trực thuộc Trung ương của Việt Nam và là thành phố cảng quan trọng. Vị thế này đòi hỏi mô hình tổ chức bộ máy chính quyền hiệu quả, phù hợp với đặc điểm quản lý đô thị hiện đại.

2. Khung pháp lý và việc áp dụng tại Hải Phòng (2010-2025)

Trong giai đoạn 2010-2025, tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương tại Việt Nam, bao gồm thành phố Hải Phòng, được điều chỉnh bởi hệ thống văn bản pháp luật quan trọng, thể hiện sự phát triển và hoàn thiện không ngừng của thể chế nhà nước, bao gồm:

- Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003.

- Nghị quyết số 26/2008/QH12 ngày 15/11/2008 của Quốc hội khóa XII về thực hiện thí điểm không tổ chức Hội đồng nhân dân huyện, quận, phường. Theo đó, thành phố Hải Phòng đã thực hiện không tổ chức HĐND tại 14 quận, huyện (trừ huyện Bạch Long Vĩ) và 70 phường.

- Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, có hiệu lực từ 01/01/2016 và được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 47/2019/QH14, thay thế Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003. Theo đó, tại Khoản 2 Điều 142, Luật đã quy định chấm dứt việc thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND ở huyện, quận, phường theo Nghị quyết số 26/2008/QH12 của Quốc hội và Nghị quyết số 724/2009/UBTVQH12 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

- Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 (Luật số 65/2025/QH15), được Quốc hội thông qua ngày 19/02/2025.

- Nghị quyết số 169/2024/QH15 của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị tại thành phố Hải Phòng, có hiệu lực từ 01/01/2025. Theo Nghị quyết 169/2024/QH15, chính quyền địa phương ở các quận là Ủy ban nhân dân quận, chính quyền địa phương ở các phường là Ủy ban nhân dân phường, không thành lập Hội đồng nhân dân cấp quận, phường.

3. Mô hình Tổ chức và Hoạt động của Hội đồng Nhân dân (HĐND) thành phố Hải Phòng (2010-2025)

3.1. Cơ cấu tổ chức:

Hội đồng Nhân dân (HĐND) thành phố Hải Phòng là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân thành phố. Chức năng cốt lõi của HĐND là quyết định các vấn đề quan trọng của thành phố trong phạm vi pháp luật cho phép. Bên cạnh chức năng quyết định, HĐND thành phố còn thực hiện nhiệm vụ quan trọng là giám sát, nhằm đảm bảo tuân thủ Hiến pháp và pháp luật trên địa bàn, đồng thời theo dõi, đánh giá việc thực hiện các nghị quyết do HĐND ban hành. Phạm vi giám sát mở rộng đến hoạt động của Thường trực HĐND, UBND, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp và các Ban chuyên trách của HĐND.

Cơ cấu tổ chức chung của HĐND thành phố Hải Phòng hình thành nhằm đảm bảo thực hiện hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ đã được pháp luật quy định. Các thành phần chính trong cơ cấu này bao gồm:

- Thường trực HĐND: Là cơ quan hoạt động thường xuyên của HĐND giữa hai kỳ họp, có vai trò điều hành các công việc của HĐND.

- Các Ban chuyên trách của HĐND: Là cơ quan chuyên môn của HĐND, được thành lập để phụ trách các lĩnh vực cụ thể. Nhiệm vụ chính của các Ban là thẩm tra các dự thảo nghị quyết, báo cáo, đề án trước khi trình ra kỳ họp HĐND; thực hiện giám sát chuyên đề và kiến nghị về những vấn đề thuộc lĩnh vực mình phụ trách. Tại Hải Phòng, các Ban chuyên trách thường gồm: Ban Kinh tế - Ngân sách, Ban Văn hóa - Xã hội, Ban Pháp chế, và Ban Đô thị.

- Văn phòng Đoàn Đại biểu Quốc hội và HĐND thành phố: Là cơ quan tham mưu, tổng hợp, phục vụ các hoạt động của Đoàn Đại biểu Quốc hội và HĐND thành phố.

3.2. Sự phát triển qua các nhiệm kỳ:

- Nhiệm kỳ XIV (2011-2016): Hoạt động của HĐND thành phố Hải Phòng triển khai trên cơ sở Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003. Có 67 đại biểu trúng cử. HĐND thành phố khóa XIV tổ chức thành công 14 kỳ họp và ban hành 143 nghị quyết.

- Nhiệm kỳ XV (2016-2021): Hoạt động của HĐND thành phố tuân theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015. Có 69 đại biểu trúng cử. Các Ban chuyên trách quan trọng gồm: Ban Kinh tế - Ngân sách, Ban Văn hóa - Xã hội, Ban Pháp chế, và Ban Đô thị.

- Nhiệm kỳ XVI (2021-2026): Hoạt động của HĐND thành phố dựa trên nền tảng Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019) và đồng thời hướng tới việc áp dụng các quy định mới của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025. Có 67 đại biểu trúng cử. Một điểm đáng chú ý là đề án tăng số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách của thành phố Hải Phòng từ 10 người lên 22-23 người. Đây là bước đi quan trọng nhằm nâng cao tính chuyên nghiệp, hiệu quả và chiều sâu trong hoạt động của HĐND.

4. Mô hình Tổ chức và Hoạt động của Ủy ban Nhân dân (UBND) thành phố Hải Phòng (2010-2025)

4.1. Mô hình Tổ chức

Ủy ban Nhân dân (UBND) thành phố Hải Phòng là cơ quan chấp hành của Hội đồng Nhân dân thành phố, đồng thời là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. UBND chịu trách nhiệm trước HĐND cùng cấp và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên. Chức năng chính của UBND là tổ chức thực hiện Hiến pháp, pháp luật, các văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên và các nghị quyết do HĐND thành phố ban hành. UBND thành phố thực hiện quyền quản lý nhà nước trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và các mặt công tác khác trên địa bàn.

Từ 01/01/2025, với việc Nghị quyết số 169/2024/QH của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị tại thành phố Hải Phòng có hiệu lực thi hành, nhiệm vụ và quyền hạn của UBND thành phố được quy định cụ thể hơn, phù hợp với mô hình chính quyền đô thị. Theo đó, UBND thành phố có thêm thẩm quyền như quyết định việc giao và điều chỉnh nhiệm vụ thu, chi ngân sách cho các quận và phường thuộc quận; quyết định giao nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội cho UBND quận; quyết định thành lập, tổ chức lại, giải thể các cơ quan chuyên môn thuộc UBND quận, đảm bảo không vượt quá số lượng tối đa theo quy định của Chính phủ và theo hướng quản lý đa ngành, đa lĩnh vực.

Cơ cấu tổ chức chung của UBND thành phố Hải Phòng thiết kế để đảm bảo thực thi hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ được giao, bao gồm:

- Lãnh đạo UBND: Gồm Chủ tịch UBND, các Phó Chủ tịch UBND và các Ủy viên UBND. Các Ủy viên UBND thường là người đứng đầu các Sở, ngành quan trọng của thành phố.

- Văn phòng UBND thành phố: Là cơ quan chuyên môn, đóng vai trò bộ máy tham mưu tổng hợp, giúp việc cho UBND và Chủ tịch UBND trong công tác chỉ đạo, điều hành. Quyết định số 11/2025/QĐ-UBND, có hiệu lực từ 01/3/2025, quy định chi tiết về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Văn phòng UBND thành phố.

- Hệ thống các cơ quan chuyên môn (Sở, Ban, Ngành): Hệ thống các cơ quan chuyên môn thuộc UBND thành phố Hải Phòng đã trải qua nhiều giai đoạn điều chỉnh, sắp xếp để phù hợp với quy định của pháp luật và yêu cầu quản lý thực tiễn.

4.2. Sự thay đổi về cơ cấu các Sở, Ban, Ngành qua các giai đoạn:

- Giai đoạn 2010-2015: Tổ chức các cơ quan chuyên môn chủ yếu dựa trên Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003 và Nghị định số 13/2008/NĐ-CP của Chính phủ. Trong giai đoạn này, danh sách các Sở, Ban, Ngành của Hải Phòng bao gồm 19 Sở và cơ quan ngang Sở.

1. Văn phòng Ủy ban nhân dân thành phố

2. Sở Nội vụ

3. Sở Kế hoạch và Đầu tư

4. Sở Tài chính

5. Sở Công Thương

6. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

7. Sở Giao thông vận tải

8. Sở Xây dựng

9. Sở Tài nguyên và Môi trường

10. Sở Thông tin và Truyền thông

11. Sở Lao động - Thương binh và Xã hội

12. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch

13. Sở Khoa học và Công nghệ

14. Sở Giáo dục và Đào tạo

15. Sở Y tế

16. Sở Tư pháp

17. Sở Ngoại vụ

18. Thanh tra thành phố

19. Ban Quản lý Khu kinh tế Hải Phòng

- Giai đoạn 2016-2024: Hoạt động của các cơ quan chuyên môn được điều chỉnh bởi Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và các văn bản sửa đổi, bổ sung. Danh sách các Sở, Ban, Ngành trong giai đoạn này về cơ bản tương tự giai đoạn trước, tuy nhiên có những điều chỉnh về tên gọi hoặc chức năng, nhiệm vụ chi tiết. Bên cạnh đó thành phố thành lập 2 đơn vị:

(1). Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại, Du lịch thành phố Hải Phòng (thành lập theo quyết định số 1012/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 6 tháng 6 năm 2016. Trung tâm chính thức đi vào hoạt động từ ngày 19 tháng 9 năm 2016).

(2). Sở Du lịch Hải Phòng (thành lập vào ngày 26 tháng 4 năm 2016, theo Quyết định số 666/QĐ-UBND của UBND thành phố Hải Phòng. Quyết định này có hiệu lực thi hành từ ngày 26/4/2016 và chính thức tách chức năng, nhiệm vụ, bộ máy quản lý nhà nước về du lịch từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch).

- Giai đoạn từ 01/3/2025: Đây là giai đoạn đánh dấu cuộc cải tổ lớn về cơ cấu tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc UBND thành phố, theo Đề án sắp xếp bộ máy và tinh thần của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025. Việc hợp nhất 12 Sở hiện có thành 6 Sở mới là bước đi mạnh mẽ, thể hiện quyết tâm tinh gọn đầu mối, khắc phục chồng chéo và hướng tới mô hình quản lý đa ngành, đa lĩnh vực rõ nét hơn. Cụ thể, số lượng sở chuyên môn được tinh gọn từ 19 sở xuống còn 13 sở.

Các Sở mới được thành lập từ 01/3/2025 bao gồm: Sở Tài chính (hợp nhất Sở Kế hoạch và Đầu tư và Sở Tài chính); Sở Xây dựng (hợp nhất Sở Giao thông vận tải và Sở Xây dựng); Sở Nông nghiệp và Môi trường (hợp nhất Sở Tài nguyên và Môi trường và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn); Sở Khoa học và Công nghệ (mới) (hợp nhất Sở Thông tin và Truyền thông và Sở Khoa học và Công nghệ); Sở Nội vụ (mới) (hợp nhất Sở Lao động - Thương binh và Xã hội và Sở Nội vụ (cũ)); Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (mới) (hợp nhất Sở Văn hóa và Thể thao và Sở Du lịch). Riêng Sở Ngoại vụ được giữ nguyên mô hình tổ chức. Sau khi sắp xếp, sáp nhập để thành lập các sở mới, tổ chức bộ máy đã giảm đáng kể 40 phòng chuyên môn, 1 tổ chức khác và 24 đơn vị sự nghiệp (tương đương 61% so với trước khi sắp xếp).

- Ngoài việc hợp nhất các Sở thuộc UBND, còn sắp xếp lại một số cơ quan khác trong hệ thống chính trị của thành phố như hợp nhất Ban Tuyên giáo Thành ủy và Ban Dân vận Thành ủy thành Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy. Đồng thời, hợp nhất Báo Hải Phòng và Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phòng thành Trung tâm Báo chí và Truyền thông thành phố Hải Phòng.

Tiếp tục thực hiện chỉ đạo của Trung ương tại các văn bản:

- Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về Đề án sắp xếp, sáp nhập, hợp nhất đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã.

- Kết luận số 130-KL/TW ngày 14/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sắp xếp.

- Kết luận số 137-KL/TW ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị và Ban Bí thư về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

- Kết luận số 150-KL/TW ngày 14/4/2025 của Bộ Chính trị hướng dẫn xây dựng phương án nhân sự cấp ủy cấp tỉnh thuộc diện hợp nhất, sáp nhập và cấp xã thành lập mới.

- Kết luận số 155-KL/TW ngày 17/5/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về một số nhiệm vụ trọng tâm cần tập trung thực hiện về sắp xếp tổ chức bộ máy và đơn vị hành chính từ nay đến ngày 30/6/2025.

- Kết luận số 157-KL/TW của Bộ Chính trị về sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính. Kết luận này yêu cầu hoàn tất sắp xếp cấp xã trước ngày 15/7/2025, cấp tỉnh trước ngày 15/8/2025.

Theo đó, sau khi hợp nhất, TP. Hải Phòng mới (trên cơ sở hợp nhất TP. Hải Phòng và tỉnh Hải Dương) có 114 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm: 46 phường, 66 xã, 2 đặc khu. Cụ thể, trong số 114 đơn vị hành chính này, phần thuộc địa giới Hải Phòng cũ sẽ có 50 đơn vị (24 phường, 24 xã, 2 đặc khu), và phần thuộc địa giới Hải Dương cũ sẽ có 64 đơn vị (21 phường, 43 xã).

Giai đoạn 2010 - 2025 đánh dấu quá trình biến đổi sâu sắc trong mô hình tổ chức bộ máy chính quyền thành phố Hải Phòng. Từ việc cải cách hành chính từng bước trong giai đoạn 2010 - 2020. Những thay đổi quan trọng bao gồm chuyển từ mô hình 3 cấp chính quyền sang mô hình chính quyền 2 cấp hứa hẹn tạo ra bộ máy chính quyền tinh gọn, hợp lý, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, công khai, minh bạch, từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển năng động của thành phố Hải Phòng trong giai đoạn mới.