ĐỀN MÕ
Di tích Lịch sử và nghệ thuật cấp
quốc gia
Đền Mõ thuộc xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy,
thành phố Hải Phòng - Nơi thờ Công chúa Quỳnh Trân đời nhà Trần.
Đền Mõ cách trung tâm thành phố khoảng 21km -
là công trình tưởng niệm, ghi nhớ công lao của Công chúa Quỳnh Trân. Theo Ngọc
phả triều Trần lưu rằng, Công chúa Quỳnh Trân là con gái vua Trần Thánh Tông, lớn
lên Công chúa xinh như bình hạc, mặt tựa gương báu, thân thể mang vẻ hoa nở
sáng trăng. Vốn giàu đức hạnh từ bi và lòng nhân ái cao thượng, lòng không muốn
nhuốm bụi trần, Công chúa đã xin với vua cha cho xuất gia thờ phật. Năm Quý Mùi
- 1283, trong một lần qua xã Nghi Dương, huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn thấy địa
thế này giống như con chim đang bay, núi non, sông nước mênh mông, phong cảnh
thanh tịch, cực lạc… nơi đây có sức hút kỳ lạ khiến bà rời xa hoàng tộc, lá ngọc,
cành vàng để “Mộ đạo từ bi dốc trí tu hành, cho thành quả phúc”. Công chúa đã lập
ra điền trang thái ấp, cấp lương thực, tiền bạc, dạy dân khai khẩn ruộng nương,
gieo hạt, ươm mầm, trồng dâu lấy tơ dệt vải.
Di tích đền Mõ có từ rất sớm, dưới triều Trần
Thánh Tông (1258 - 1278), công chúa Quỳnh Trân đã chọn nơi đây dựng Am thờ Phật.
Từ ngôi Am nhỏ bé ban đầu, dần dần phát triển thành ngôi chùa bề thế, là trung
tâm phật giáo của cả vùng. Tuy nhiên, trong thời kỳ “tiêu khổ kháng chiến”,
nhân dân địa phương đã phải tháo dỡ, cất giấu toàn bộ kiến trúc của đền, không
cho thực dân Pháp lợi dụng đóng bốt, lập đồn. Dù vậy, do nằm ở vị trí chiến lược
quan trọng nên thực dân Pháp vẫn xây dựng đồn bốt, chúng hủy hoại đền; đến năm
1951 khi quân Pháp rút lui và qua nhiều thế hệ cùng sự quan tâm của chính quyền
địa phương thì đền được trùng tu, xây dựng lại nhưng vẫn giữ được nguyên vẹn những
nét đẹp mang tính lịch sử, văn hóa, kiến trúc. Đến thời kỳ kháng chiến chống Mỹ
cứu nước giai đoạn (1965 - 1975), đền Mõ từng là địa điểm đóng quân của đơn vị
bộ đội ra-đa, tên lửa bảo vệ bầu trời phía Nam thành phố.
Đền Mõ nằm trong khuôn viên có diện tích
12.724m2, bên cạnh đền là một chùa cổ, (gọi là chùa Mõ) có cây gạo cổ
thụ trên 700 năm, cành lá xum xuê tỏa bóng. Từ ngoài vào là con đường nhỏ chạy
dài xuyên qua Tam quan gọi là Thần đạo. Theo “thần đạo”, chạy thẳng vào là gian
tiền đường (nhân dân quen gọi là cung đệ tam), hai bên là hai tòa giải vũ 5
gian, 2 trái. Kiến trúc của đền gồm 3 tòa nhà, bố cục theo kiểu “Tiền nhất hậu
đinh”, gồm 5 gian tiền đường (cung đệ tam), 5 gian đại bái (cung đệ nhị) và 2
gian hậu cung hình chuôi vồ. Các tòa nhà kề sát nhau tạo cho đền mang dáng vẻ
thâm nghiêm và trang trọng. Tòa tiền đường xây theo kiểu “tường hồi bổ trụ giật
tam cấp”, tạo cho ngôi đền mang dáng vẻ vững chắc. Ba gian trung tâm tòa tiền
đường lắp hệ thống cửa gỗ lim kiểu “cửa tùng cung khách” chắc chắn và đẹp.
Hiện tại đền Mõ là một trong những di tích
còn giữ được những di vật từ tài sản của đền và một phần dồn từ các công trình
tôn giáo, tín ngưỡng khác ở địa phương đến. Hầu hết các di vật được bảo quản chắc
chắn, trọn vẹn và mang phong cách nghệ thuật đầu thế kỷ 20, cụ thể:
1. Khám thờ: 04 chiếc bằng gỗ, sơn son thếp
vàng
2. Nhang án: 02 chiếc đặt ở gian tiền đường,
kích thước cao 1,2m, dài 1,8m, rộng 0,8m đặt ở gian tiền đường
3. Sập: 01 chiếc
4. Cuốn thư: 02 chiếc
5. Long ngai, bài vị có 24 chiếc lớn nhỏ khác
nhau nhưng cùng một kiểu dáng và phong cách thể hiện của niên đại thế kỷ 20.
6. Bát 06 bộ, chấp 02 bộ, long đình 01 chiếc;
Tượng hạc và rùa có 02 đôi; Tượng quan hoàng có 02 đôi; Bảng văn…
Ngoài những di vật trên, di tích còn có một số
di vật khác như một số bát hương, lộc bình, bát cổ…
Sau khi Công chúa viên tịch, nhớ ơn công lao,
nhân dân địa phương lập đền thờ và kế tiếp nhau lưu truyền hương khói. Đền là một
quần thể sinh động, hiện còn lưu giữ 11 bản sắc phong của các triều đại phong
kiến ghi nhận công lao đức hạnh của Công chúa (từ triều vua Trần Anh Tông năm
1314 đến Khải Định năm 1924). Đặc biệt, đền còn có cây Gạo đại thụ do chính
Công chúa trồng vào năm 1284. Cây gạo được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam công
nhận là Cây Gạo nhiều năm tuổi nhất Việt Nam.
Đền Mõ - không chỉ là nơi ghi nhớ công lao của
Công chúa Quỳnh Trân mà còn là địa chỉ đỏ của các thế hệ người dân địa phương
trước khi lên đường luôn giữ vững niềm tin thắng giặc với lời thề: “Đứng bên đền
Mõ mà thề - Không đánh tan giặc không về quê hương”. Hàng năm, vào những ngày lễ
tết, đặc biệt 12/2 âm lịch hàng năm từ xa xưa đã trở thành ngày hội truyền thống
của dân các xã trong vùng để cùng nhau ôn lại truyền thống uống nước nhớ nguồn
và thắp nén tâm nhang tưởng nhớ Quỳnh Trân công chúa.
Ngày
30 tháng 12 năm 1991, Bộ Văn hóa Thông tin và Thể thao
ra Quyết định số 2307/QĐ công nhận Đền Mõ xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng
là Di tích lịch sử và nghệ thuật cấp quốc gia.