ĐÌNH DỤ NGHĨA
(Di tích Lịch sử cấp quốc gia)
Đình Dụ Nghĩa là di tích thờ Thành hoàng của Nhân dân thôn Dụ Nghĩa, xã Lê Thiện, huyện An Hải (nay là huyện An Dương), thành phố Hải Phòng.
Truyền thuyết dân gian và bản thần tích ngọc phả của đình Dụ Nghĩa cho biết: Đào Tế là người trang Dụ Nghĩa, vốn là một trang tuấn kiệt đời vua Lý Thái Tông (102-1054) đã có công giúp vua đánh đuổi giặc Chiêm Thành. Sau khi hóa được vua hạ chiếu chỉ cho dân làng Dụ Nghĩa lập đền thờ cúng để ghi nhớ “chiến tích lẫy lừng, tiếng vang muôn thuở”; lại ban sắc: “Trung hưng đẳng thần”.
Ngôi đình được xây dựng trên một khu đất rộng, thoáng, kề ngay con đường liên xã; quay hướng Nam trong thế “Thánh nhân nam diện nhi thính thiên hạ” (thánh nhân ngồi quay hướng Nam mà nghe thiên hạ tâu bày) – một cách tôn vinh vị thần được dân làng tôn thờ làm Thành hoàng làng. Phía trước đình là một sân lát gạch rộng có tường hoa thấp và bức cuốn thư xây trổ ô chữ Thọ ở trên. Sau lớp cổng vòm, hai phía tả, hữu là hai lớp cột trụ chữ nhật, đắp ngọn tháp bút cách điệu. Sân đình còn lại cây bàng cổ thụ duy nhất có độ tuổi khoảng 500 năm, đường kính thân lớn nhất đo được 5m40. Cây bàng cổ thụ cùng với kiến trúc xây đắp mặt cổng, sân, tường hoa thoáng đã tạo nên cảnh quan khá sinh động. Kiến trúc ngôi đình gồm bái đường 5 gian, ống muống 3 gian, hậu cung 1 gian sắp đặt kiểu chữ công (I). Đồ sộ nhất là tòa tiền đường 5 gian trải dài 30,7 m, rộng 7,1m, dựng trên nền cao 50cm; xung quanh bó đá tảng xanh, giật ba cấp, chạy suốt 5 gian mặt tiền. Tòa tiền đường được cấu trúc theo lối tường hồi bổ trụ, lợp ngói mũi hài to bản. Thay cho đầu đao cong vút là hàng trụ đấu thẳng, thứ tự từ cao xuống thấp. Đầu bờ nóc là đuôi con kìm uốn cong hình lưỡi liềm, miệng kìm ngậm bờ nóc mái. Trên trụ đấu thứ ba gắn đôi nghê nhỏ, trang trí đăng đối, mình gắn vẩy bằng mảnh gốm xanh. Phía tường trái, ngay dưới nóc mái cao nhất với các trụ ở vị trí thấp hơn gắn nổi hình thủy quái, vây chi hình rồng, hàm chữ thọ. Viền quanh bờ nóc tường là những đường chi đắp nổi chạy song song, cùng những hoa văn kỷ hà đứt đoạn trang trí.
Hai gian ống muống nối 5 gian tiền đường với tòa cung cấm, vì nóc kết cấu tương tự nhau. Gian hậu cung: trước đây có ba gian, bốn vì gỗ để tạo tổng thể kiến trúc chữ Công hoàn chỉnh. Nhân dân sở tại cho biết: Mùa bão gió năm 1967 đã làm sập đổ hai gian bên, hiện vẫn còn dấu vết nền móng. Ngoài thức trang trí đắp, vẽ trên nóc mái, hồi tường bằng vôi, vữa, các bộ phận chủ yếu trên kiến trúc như câu đầu, kẻ,… đều tuân theo thức “bào trơn, đóng bén”, không có nét trang trí nào. Duy nhất hàng cột gian ống muống và cột trốn, câu đầu được sơn thiếp màu son cổ, vẽ rồng, mây đen. Đình được tu sửa vào năm 1967 và 1989.
Các hiện vật đáng quan tâm:
(1) Khám chứa ngai và vị tượng thờ: đặt chính giữa gian hậu cung. Đây là chiếc khám thờ bằng gỗ, được trang trí kép khá cầu kỳ, sinh động, có kích thước lớn trong số các di tích lịch sử của Hải Phòng hiện nay.
(2) Vị tượng Đào Công Tế: cao 110cm, trong tư thế suy tôn, trang nghiêm, mắt nhìn thẳng, râu đen, dài; ngồi trên ngai rồng, đầu đội mũ giáp trụ, áo phủ dài qua chân, áo thêu nổi đôi rồng chầu, thủy ba.
(3) Bài vị gỗ: 03 chiếc, niên đại nghệ thuật Nguyễn cuối thế kỷ XIX.
(4) Long đình: 01 chiếc, cao 1,6m.
(5) Bát hương đại: Men sứ xanh, cao 33 cm, đường kính 40cm, trang trí đôi rồng chầu mặt tròn.
(6) Chấp kích bát bửu: 02 bộ bằng gỗ, cao 2,2m cắm trên giá gỗ.
(7) Ngai thờ: 03 chiếc, đặt bài vị thờ tại gian ống muống.
(8) Hương án tiền: 01 chiếc, kích thước 144 x 74 x 100 cm.
Ngoài ra còn một số hiện vật khác như: câu đối (02 đôi), y môn vải thêu rồng, cờ đại…
Đình làng Dụ Nghĩa là nơi diễn ra những hoạt động lễ hội lớn của làng. Hội làng Dụ Nghĩa mở từ ngày 19 đến hết ngày 22/11 âm lịch hằng năm. Cũng như nhiều làng xã Việt Nam cổ truyền, dân làng Dụ Nghĩa có tục kết chạ, giao hiếu, giao lân với làng Kim Sơn và Hỗ Đông; trong các dịp tế lệ đều có sự tham gia của Nhân dân hai làng. Trong lễ hội đình Dụ Nghĩa có tục rước lợn ông Bồ rất trang nghiêm, thành kính; lễ rước long đình, bát bửu, cờ, tàn… ra đầu làng đón lễ của các làng kết chạ Kim Sơn và Hỗ Đông cũng rất long trọng, thắt chặt mối đoàn kết keo sơn, tương thân, tương ái giữa các làng với nhau. Các nghi thức tế tại đình làng cũng rất trang nghiêm. Đình làng Dụ Nghĩa thực sự là nơi lưu giữ, bảo tồn bản sắc văn hóa, trao truyền các giá trị truyền thống của làng xã, quê hương; gắn kết tình làng nghĩa xóm; ghi dấu truyền thống chống giặc ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập của nước ta từ thế kỷ thứ XII mà vị thành hoàng Đào Công Tố, người địa phương là tiêu biểu.
Với những cứ liệu lịch sử, không gian văn hóa, tâm linh hàm chứa, di tích đình Dụ Nghĩa đã được Bộ trưởng Bộ văn hóa – Thông tin công nhận là di tích Lịch sử cấp quốc gia (Quyết định số 152-QĐ/BT ngày 25/01/1994).