CHÙA LÊ XÁ
(Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố)
Chùa Lê Xá thuộc xã Tú Sơn, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng. Ngôi chùa thờ Phật. Di tích cách trung tâm thành phố 31 km.
Trải qua các thời kỳ lịch sử, có nhiều vị sư tu hành tại chùa, nhưng dân làng chỉ nhớ có hai vị người Thái Bình, đó là: sư ông Thanh Cung, viên tịch tại chùa, năm Tân Dậu 1932; sư cụ Thích Tâm Kinh trụ trì cho đến năm 1970, viên tịch, hưởng thọ 88 tuổi.
Theo nguồn tư liệu còn lưu giữ ở địa phương, chùa Lê Xá ngày này có nguồn gốc từ thời Trần - thời kỳ phát triển của Phật giáo Việt Nam. Thời kỳ đầu, ngôi chùa có tên là “Am Thiên Tự”. Sau đợt sửa chữa lớn vào năm 1623 (Vĩnh Tô thứ tư), chùa đổi tên thành “Đại Vĩnh Tự”. Đời Lê Trung Hưng đổi thành Lê Xá. Lê Xá là một thôn thuộc xã Tú Sơn, trước năm 1813 là xã Lê Xá, tổng Nãi Sơn, huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn, trấn An Dương.
Chùa Lê Xá bị chiến tranh và thời tiết hủy hoại nghiêm trọng. Cuối năm 1946, hưởng ứng lời kêu gọi của Chính phủ và Hồ Chủ Tịch, thực hiện tiêu thổ kháng chiến, nhà chùa đã tự nguyện dỡ bỏ 3 gian bái đường, còn lại 2 gian hậu cung. Sau đó quân Pháp về chiếm đóng, lập bót Đồng Mô, nhân dân phải tản cư sang Thái Bình một thời gian. Đầu năm 1949, sau khi cùng dân làng hồi cư về chùa, vị Thích Tâm Kinh và nhân dân góp phần kiến tạo lại chùa, ủng hộ kháng chiến. Năm 1955, các ông Lê Văn Trang, Huyện ủy viên trực tiếp phụ trách khu Huệ, ông Nguyễn Văn Cận, Phó bí thư kiêm Chính trị viên xã đội đã đến vận động nhà chùa đào hầm bí mật, để nuôi giấu cán bộ, đồng thời đặt địa điểm tập kết của lực lượng kháng chiến tại chính ngôi chùa này.
Từ năm 1951 đến năm 1953, mặc dù chùa Lê Xá chỉ cách bốt địch chiếm đóng khoảng 500 m, cách bốt Tổng Dũng 300 m, nhưng nhờ tấm lòng giác ngộ cách mạng của các sư cụ và dân làng Lê Xá nên đã bảo vệ an toàn cơ sở kháng chiến ngay tại ngôi chùa này.
Ngôi chùa đã từng đón tiếp, che chở cho các ông: Lê Năng, nguyên Bí thư huyện ủy; ông Trần Mậu, nguyên Phó chủ tịch huyện; ông Phạm Cứ, nguyên cán bộ Mặt trận huyện. Nhiều cán bộ dân chính của địa phương đã có thời gian hoạt động sôi nổi tại chùa như cụ: Trần Kiệm, Nguyễn Quang Vinh, Vũ Cánh, Minh Khánh…
Qua đợt khảo sát điền dã tại di tích, hiện tại chùa còn bảo tồn được một số hiện vật có giá trị như: Quả chuông đồng; hai tấm bia mộ bằng đá xanh; hệ thống Tượng Phật thờ tại Phật đài; hai bức đại tự…
Ngày lễ lớn 15 tháng 4 (âm lịch) hàng năm là ngày lễ Phật đản. Ngoài ra, làng Lê Xá còn có ngày mùng 9 tháng 1 là ngày lễ hội của làng. Trong hội có đủ các nghi lễ: Dâng hương cúng Phật, vui chơi, ca hát, đến những trò chơi: đua thuyền, đánh vật, chơi cầu, đánh đu…
Ngày 09 tháng 02 năm 2010, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 264-QĐ/UBND công nhận chùa Lê Xá là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố.