ĐÌNH LỘ ĐÔNG
(Di tích Lịch sử Văn hóa cấp
thành phố)
Di tích đình Lộ
Đông thuộc xã Tiên Thắng, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng, nằm cách trung tâm thành
phố 34 km. Đây là nơi hội tụ văn hóa tín ngưỡng tâm linh - là cảnh đẹp đáng tự
hào và ngưỡng mộ của người dân trong xã.
Đình Lộ Đông tọa lạc trên diện
tích đất bằng phẳng, mặt chính hướng Tây Nam. Theo bản thần phả trang Trình
Xuyên, huyện Tiên Minh, phủ Nam sách, đạo Hải Dương (thời cổ gọi là Hồng Châu),
có người họ Tạ, tên là Thùy, ông cha nối đời làm quan lang. Họ Tạ sống có uy lực
thời bấy giờ. Cụ Tạ Thùy kết duyên với cụ bà Vũ Thị Lương, người cùng trang.
Hai cụ sinh hạ được 3 người con gái, tài sắc vẹn toàn. Người con cả là Tạ Huy
Thân, hai chị em song sinh là Tạ Ả Dáng và Tạ Đoan Dung. Tuy là phận nữ nhi,
nhưng cả 3 chị em nhà họ Tạ đều được cha mẹ theo đòi bút nghiên đèn sách và được
trưởng thành trong sự yêu thương đùm bọc của bà con làng xóm. Lúc bấy giờ, nước
ta dưới ách đô hộ hà khắc của giặc Đông Hán, trăm họ khổ cực, lầm than do sưu
cao thuế nặng, lao dịch quanh năm. Viên thái thú Tô Định tham tàn, ép buộc luật
tục nước Việt phải theo luật Hán, qua chủ trương “sát phu, hiếp phụ”, khiến cho
muôn dân đều căm giận. Khi ấy, khắp nơi sục sôi khí thế đánh đuổi quân giặc ngoại
xâm, giành lại non sông gấm vóc của tổ tiên. Nối chí ông cha, ba chị em họ Tạ bàn
nhau mở một gian hàng nhỏ buôn bán tơ lụa làm kế sinh sống, đồng thời là nơi giao kết với anh
em hào kiệt khắp nơi. Ba chị em họ Tạ trở thành thủ lĩnh, liên kết các anh tài
quanh vùng xây dựng lực lượng, đón đợi thời cơ nổi dậy, đánh đuổi kẻ thù. Năm
40, nghe tin Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa đánh giặc cứu nước, ba chị em họ Tạ
dẫn quân về cửa Hát Môn (nay thuộc Hà Tây). Ba vị đều được Trưng Vương phong tước
công chúa - Nội thị tả hữu cùng quân khởi nghĩa bàn việc quân cơ, trực tiếp chỉ
huy cách quân miền duyên hải tham gia trận đánh. Góp phần thu phục 65 thành trì
Triều Trưng được thiết lập. Trưng nữ Vương ban phong chức tước ba nữ tướng họ Tạ.
Sau đó, cả 3 vị được cử về vùng biển quê nhà lập đồn, dựng trại, chiêu mộ dân
phiêu tán, phục hồi nghề nông, đánh bắt ven bờ, mở chợ, làm muối… Nhờ đó, phòng
tuyến chống giặc được củng cố, nạn cướp biển được ngăn chặn, đất nước được
thanh bình, yên ổn… Sau đó, ba chị em nhà họ Tạ đem theo quân về quê cũ tiếp tục
cự giặc, hóa ngay trên đồng đất quê nhà.
Để tri ân công lao người có công
với nước, với dân, đình Lộ Đông thờ vị nữ tướng họ Tạ - Tạ Huy Thân, tước Trinh
Thục công chúa. Bà đã có công cùng hai người em tổ chức đội dân binh vùng duyên
hải Tiên Minh tham gia cuộc khởi nghĩa giành lại chủ quyền từ tay nhà Đông Hán.
Đây là truyền thống anh hùng, bất khuất của người phụ nữ Việt Nam trong suốt
quá trình đấu tranh dựng và giữ nước của dân tộc.
Đình có bố cục mặt bằng kiểu chữ
đinh, gồm 5 gian bái đường và 1 gian hậu cung. Nhìn từ chính diện, tòa bái đường
nổi bật qua dáng vẻ của một công trình tín ngưỡng văn hóa truyền thống của địa
phương. Qua diện tích sàn lát gạch và 5 cấp bậc thềm của kiến trúc tòa bái đường
là 3 gian chính lắp bộ cửa gỗ kiểu “thượng song – hạ bàn”. Hai trái xây tường hồi
trổ hoa thoáng hình chữ chiện chồng, đỡ cho đao góc mái thêm vững chắc. Do sự hủy
hoại của chiến tranh, những cấu kiện gỗ của kiến trúc ngôi đình đều được tu sửa
hoặc thay thế bằng sự kết hợp giữa vật liệu gỗ tứ thiết với công nghệ bê tông cốt
thép… Phần kết cấu còn lại của kiến trúc bái đường cũng được cấu trúc bằng xi
măng, cốt thép. Các bộ vì nóc mái được nâng đỡ bởi 16 cây cột cùng 2 vì bên xây
tường hồi, bít đốc. Phần trang trí bờ nóc mái, qua đợt tu sửa cuối năm 2006 của
địa phương tạo nên vẻ cổ kính của một nơi thờ tự cộng đồng.
Nối liền kiến trúc bái đường là
2 gian hậu cung - phần trọng yếu của ngôi đình. So sánh với 5 gian bái đường,
phần hậu cung còn tương đối nguyên vẹn từ bố cục mặt bằng, kết cấu vì nóc mái,
gạch xây vít mạch không trát cho đến bố trí bàn thờ tự. Đây là một cung đình
thu nhỏ, mang đậm dấu ấn kiến trúc thời Nguyễn đầu thế kỷ XIX với 2 gian 3 vì gỗ
tứ thiết, vì nóc kết cấu kiểu “kẻ chồng – đấu sen”.
Đình Lộ
Đông là ngôi đình cổ,
trải qua thăng trầm của lịch sử. Hiện tại ngôi đình còn lưu giữ được khá nhiều
các đồ thờ tự, tế khí cổ kính và các tư liệu lịch sử có giá trị: Bia đá, khám
thờ, sắc phong, kiệu bát cống – long đình, câu đối cổ, đại tự, bát hương…
Là một xã nông nghiệp cổ truyền,
làng Lộ Đông còn ghi nhớ tương đối đầy đủ nhưng lễ tiết và tục thờ cúng vị nữ
thần họ Tạ - người có công trong cuộc khởi nghĩa giành độc lập. Các nghi lễ
trong năm diễn ra tại ngôi đình làng như sau: Lễ Kỳ an (cầu an) tháng Giêng;
Đoan dương vào ngày 5/5, Hạ điền vào tháng 6; Thượng điền tháng 7; Kỳ phúc
tháng 11. Nhưng quan trọng nhất là ngày 15/1 (rằm tháng Giêng) lễ Kỳ an. Đây là
ngày lễ hội làng, tất cả các họ tộc trong làng cùng con cháu ra đình dự lễ, tri
ân công lao của vị nữ thần đã có công với dân với nước mang lại cuộc sống an
lành cho làng xã.
Ngày 07 tháng 11 năm
2007, Uỷ ban Nhân dân thành phố ra Quyết định số 2173-QĐ/UBND công nhận Đình Lộ
Đông là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố.