TỪ ĐƯỜNG HỌ PHẠM ĐỨC
(Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố)
Từ đường họ Phạm Đức thuộc phường Tràng Minh, quận Kiến An, thành phố Hải Phòng, nằm cách trung tâm thành phố khoảng gần 11 km, là một công trình cổ, là biểu tượng kết tinh những giá trị văn hoá truyền thống đặc sắc của dòng họ. Từ đường họ Phạm Đức đã có nhiều đóng góp đáng kể cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc. Trải qua những biến cố thăng trầm của lịch sử, nhất là trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ dòng họ Phạm Đức đã có những đóng góp không nhỏ về sức người, sức của cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Từ đường họ Phạm Đức thờ ngài Phạm Đức Cọc, ngài có công lớn trong phong trào chống Pháp cuối thế kỉ XIX, ngài Chánh Cọc (Phạm Đức Cọc) cùng các ông Thống Trực ở làng Kha Lâm, Tổng Hộc (làng Văn Đẩu), Lãnh Thơ (làng Trữ Khê) cùng lãnh đạo nhân dân, phối hợp với nhân dân Biều Đa, Sái Nghi đánh giặc năm 1897, dự trận đột kích vào nội thành, vv...ngoài ra cụ cũng là người hưng công lớn để xây dựng ngôi Từ Đường của dòng họ Phạm Đức, tên ngài còn lưu trên tấm bia cổ tại Từ Đường. Tộc phả Phạm Đức còn ghi rõ cụ Phạm Đức Cọc là đời thứ 9 và nối tiếp đến ngày nay là ông Phạm Đức Phè đời thứ 12.
Từ đường họ Phạm Đức được khởi dựng từ năm Tự Đức 34 (1881) trên một khuôn viên khá rộng và cao ráo. Từ đường quay hướng Nam, bố cục mặt bằng hình chữ “nhị”, gồm 3 gian bái đường và 3 gian hậu đường. Năm 1968, bom Mỹ đã phá hỏng mất 3 gian hậu đường. Năm 2010, ba gian hậu đường được dòng họ phục dựng lại, gian bái đường được gia cố và lợp lại ngói khang trang. Nghi môn từ đường được xây mới bằng bê tông cốt thép theo kiểu tam quan, 4 mái đao cong. Gian bái đường xây kiểu tường hồi bít đốc, đấu trụ; vì nóc theo kiểu chồng rường giá chiêng biến thể...; giữa cuốn thư đắp nổi 4 chữ Hán “Phạm tộc từ đường”. Tòa hậu đường có kết cấu kiến trúc không có gì đặc biệt, được làm hoàn toàn bằng vật liệu xi măng cốt thép; 2 bộ vì làm kiểu giá chiêng, nền hậu đường cao hơn nền bái đường 10 cm, mái lợp ngói khay đỏ.
Trải qua thời gian, thiên tai, chiến tranh, Từ Đường dòng họ Phạm Đức vẫn bảo tồn và lưu giữ được một số đồ thờ tự tế khí, có giá trị lịch sử - văn hoá như: Bia đá khắc 3 chữ Hán “Tích thiện đường”, 4 chữ “Phạm tộc bi ký”, lạc khoản ghi “Tự Đức tam thập tứ niên tam nguyệt nhị nhật”, tức bia lập ngày 20 tháng 3 năm Tự Đức 34 (1881). Nội dung bia ghi về việc công đức xây dựng từ đường và nơi an táng một số mộ phần của các bậc tiên tổ trong dòng họ. Đặc biệt tượng thờ ngài Thuỷ Tổ được tạo tác mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn cuối Thế kỷ XIX, đầu Thế kỷ XX; bát hương, có Niên đại tạo tác cuối Thế kỷ XIX; chiêng đồng; cân đối phẳng (gỗ), có niên đại đầu Thế kỷ XX, lạc khoản ở thời kỳ Bảo Đại Tân Tỵ niên (1941); sập thờ (gỗ), nhang án nhỏ, có niên đại đầu Thế kỉ XX. Ngoài ra trong từ đường hiện bài trí nhiều đồ thờ tự tế khí, được sơn son thếp bạc phủ hoàn kim; đại tự, cuốn thư, câu đối…
Hàng năm (từ xưa đến nay), tại Từ đường họ Phạm Đức tổ chức các tiết lễ để phụng sự tổ tiên và họp mặt mọi người, đồng thời biểu dương những việc làm tốt, những thành tích của cộng đồng dòng họ (đã xây dựng được một quy ước gồm 10 điều, mọi quy định đều khá chặt chẽ, đều có thưởng phạt công bằng; những quy ước về việc hiếu, hỉ, giỗ chạp, việc tu sửa từ đường, mừng thọ, khuyến học…). Đặc biệt, ngày mùng 01 tháng 3 âm lịch là ngày giỗ Thủy Tổ, ngày 05 tháng 12 âm lịch là ngày chạp tổ. Vào những ngày này, con cháu trong dòng tộc lại có dịp tập trung đầy đủ, thành kính dâng lễ trước anh linh các bậc tiên tổ, ôn lại công lao to lớn của tổ tiên từ khi lập nghiệp, những đóng góp của con cháu đối với làng xóm, dòng họ, quê hương, phát triển quỹ khuyến học, nhằm bồi dưỡng nhân tài cho đất nước.
Ngày 12 tháng 01 năm 2012, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 64-QĐ/UBND công nhận Từ đường họ Phạm Đức xếp hạng Di tích lịch sử Văn hóa cấp thành phố.