DI TÍCH ĐÌNH AN DƯƠNG ĐOÀI
(Di tích Lịch sử Văn hoá cấp thành phố)
Đình An Dương Đoài là công trình kiến trúc văn hoá tâm linh, tín ngưỡng của Nhân dân làng An Dương Đoài, xã An Đồng, huyện An Dương, thành phố Hải Phòng. Cũng như các công trình văn hóa tín ngưỡng khác, đình An Dương Đoài được dân làng dựng lên để làm nơi hội họp, phụng sự thành kính các vị Thành hoàng.
Trước kia, làng An Dương chỉ có một ngôi đình. Sau này đến cuối thế kỉ XIX, con sông đào cắt ngang qua làng An Dương. Mảnh đất cư dân phía Tây bên kia con sông đào được gọi tên mới là làng An Dương Đoài. Hiện nay, làng An Dương là một thôn thuộc xã An Đồng, huyện An Dương, thành phố Hải Phòng.
Theo thần tích, thần sắc của làng An Dương, tổng An Lạc, huyện An Dương hiện lưu giữ tại Viện Thông tin Khoa học xã hội Việt Nam thì đình An Dương Đoài thờ bảy vị thần hoàng là:
- Nam Hải Đại Vương Phạm Tử Nghi, tên húy là Thành, người xã Vĩnh Niệm (sau chia làm 3 xã: Niệm Nghĩa, Đôn Nghĩa và Nghĩa Xá, tổng An Dương, huyện An Dương, phủ Kinh Môn, tỉnh Hải Dương). Phạm Tử Nghi sinh ngày 02-02 niên hiệu Hồng Thuận, triều vua Lê Tương Dực (1503-1515) nhưng chưa rõ năm nào. Ông là tướng quân nhà Mạc, có công giữ nước, giúp dân. Đánh giá về công lao của Phạm Tử Nghi, ngay các triều đại phong kiến Lê Trung Hưng, địch thủ của triều Mạc cũng hết lời ca ngợi. Trong sắc phong cho đình miếu thờ Phạm Tử Nghi, năm Cảnh trị thứ 8, đời Lê Huyền Tông (1670) ghi: “Có công giữ nước, giúp dân, có ơn rất mực, đã cất quân dấy nghiệp, chức Nam Dương Đông Nguyên soái, tóm thâu tiết chế cả mọi dinh thủy, bộ, phò mã Đô úy, Thái úy Thành quốc công, phong là Nam Hải linh ứng đại vương”.
- Sáu vị thần hoàng còn lại là: Ngài ông Vang, Ngài Bến Cả, Ngài Chàng Ếch, Ngài Cống Đầm, Ngài Hỗ Lang, Ngài Công Chúa. Tương truyền là sáu học trò, 5 nam, 1 nữ trên đường đi học về tắm ở bến sông, bị nước cuốn trôi. Dân cho là được thiên táng nên lập miếu thờ; đã có công âm phù cho quan quân Lê - Trịnh dẹp tan quận He.
Đình An Dương Đoài có kích thước qui mô khá to lớn, quay về hướng Tây, hướng hài hòa hợp với ngũ hành. Cổ diêm cổng đắp nổi bốn chữ Hán lớn “Đình An Dương Đoài”. Từ cổng đi qua một đoạn đường trong khuôn viên đình, đến sân lớn trước đình. Sân đình được lát bằng gạch Bát Tràng loại tốt, có kích thước lớn và dày lại được thi công tốt nên sân rất bằng phẳng, trơn tru. Ngôi đình được phục dựng vào năm 2006, xây theo kiểu chéo đao tàu góc, lợp ngói mũi, mặt tiền có ba gian cửa. Trên mái đình có bờ nóc, bờ giải, bờ guột đều được đắp trang trí theo thức hoa chanh kép. Giữa bờ nóc đắp đề tài lưỡng long chầu nguyệt, hai đầu nóc đắp kìm miệng ngậm bờ nóc, chân đạp trên mái đình, đuôi uốn tròn thành những vòng tròn kê trên đỉnh đầu hồi. Những vòng tròn mang hình tượng của mây cụm chứa đựng ước vọng mây mưa của cư dân nông nghiệp. Nhìn chung nét bề ngoài ngôi đình tuy mới được phục dựng, song hình rất hài hòa, các phần phù điêu đắp hình, khối trang trí cân đối, đường nét mềm mại trau chuốt, cốt cách hình dáng các con giống đạt được những nét nghệ thuật khá hoàn hảo. Do vậy, tổng thể tòa đại đình phía ngoài trông đẹp mắt và tạo cảm giác đồ sộ, cổ kính, thiêng liêng. Tòa hậu cung đình kết khung gồm ba bộ vì, các bộ vì của tòa hậu cung cũng tương tự như tòa đại bái, cấu trúc kiểu chống rường, trụ trốn giá chiêng. Phần trang trí trên các cấu kiện kiến trúc của tòa hậu cung tương tự như tòa bái đường của đình. Nhìn chung, tổng thể đình An Dương Đoài với chất liệu truyền thống và hiện đại cùng có mặt trong công trình. Song thợ thi công là những người hiểu biết được kiểu cách, kích thước, trang trí của công trình kiến trúc cổ truyền nên ngôi đình An Dương Đoài có thể nói là công trình có giá trị về mỹ thuật và kĩ thuật cao.
Trải qua thời gian của lịch sử, đình An Dương Đoài bị hỏng nát nhiều. Tuy nhiên đình còn lưu giữ được khá nhiều những di vật, cổ vật có giá trị về lịch sử văn hóa và mỹ thuật như:
1. Long đình: Chất liệu cao 2.9 m, tứ diện đồng tử kích thước 0.8 mét. Đế long đình tạo kiểu chân vuôn thẳng, bốn mặt chân quây chạm kiểu triện rút, dạ cá. Dạ cá chạm nổi hổ phù hàm thọ, phần trên rút chạm nổi long vân cổ để long đình thắt chạm thủng đề tài hoa lá thiêng.
2. Bức đại tự: Được tạo khung diềm kép khung ngoài chạy chỉ hình chữ nhật, trong khung chạm nổi tứ linh, điểm xuyết có các mảng gấm, diềm trong trang trí chạm nổi hoa dây chữ triện lá giắt. Đại tự chạm nền gấm và chạm nổi bốn chữ Hán lớn “Vân hành vũ thí”.
3. Bát hương: Chân cao có kích thước men màu nâu, thân bát hương thuôn, miệng loe rộng. Trên thân bát hương đúc nổi tứ linh long, lân, qui, phượng. Phía mặt trước trên thân bát hương đúc lưỡng long chầu nguyệt, điểm xuyết trên thân bát hương tạo nổi các vân tản vân cụm. Phần dưới thân sát chân bát hương đúc nổi lớp thủy ba.
4. Bài vị: Chất liệu gỗ tạo dáng giá hai chân, thân bài vị ván gỗ liền hình chữ nhật, chạy chỉ khung hình chữ nhật. Trên khung chạm nổi hoa dây, hoa chanh, phần chắn trên thân bài vị chạm nổi lưỡng long chầu, nguyệt, vân tản.
Ngoài những di vật tiêu biểu nêu trên, đình An Dương Đoài còn lưu giữ được một số đồ thờ tự tế khí có niên đại đầu thế kỉ XX như: bát hương đồng, bộ bát biểu, chấp kích, mâm bồng đài quả...
Hàng năm, vào ngày 14 và 15 tháng 2 dân làng gọi là dịp lễ “xuân thiên khánh hội”. Trong hội lễ có tế lễ, văn nghệ, có các trò chơi như cờ tướng, chọi gà…. Và cứ 5 năm thì tổ chức lễ rước một lần với quy mô lớn, hoành tráng và long trọng.
Với những giá trị đình An Dương Đoài hàm chứa được nêu trên, Ủy ban Nhân dân thành phố đã ra quyết định công nhận đình là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố vào ngày 21/01/2009 theo Quyết định số 165/QĐ-UBND.