ĐÌNH VĂN CÚ
(Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp thành phố)
Đình Văn Cú thuộc thôn Văn Cú, xã An Đồng, huyện An Dương, thành phố Hải Phòng. Đây là ngôi đình được Nhân dân địa phương xây dựng lên để tôn thờ những bậc tiền nhân có công với làng với nước. Ngôi đình nằm cách trung tâm thành phố khoảng 4 km.
Theo thần tích xã Văn Cú, tổng Văn Cú, huyện An Dương, tỉnh Kiến An về hai vị đại vương trung thần triều Đinh do Quảng Giám Bách thần Tri điện Hùng Lĩnh Thiếu khanh Nguyễn Hiền phụng sao vào niên hiệu Vĩnh Hựu thứ 2, đời vua Lê Ý Tông, thế kỷ XVIII; được ông Ngô Đăng Lợi, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Hải Phòng dịch và chú thích vào tháng 10/1996 cho biết: Đình Văn Cú là nơi tôn thờ hai vị Thành hoàng là hai nhân vật lịch sử có tên là Đỗ Huy và Đỗ Quang; có nguồn gốc từ thời Đinh Lê, thế kỷ thứ X. Đỗ Quang là người đã có công giúp vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân, lập được nhiều chiến công lớn và được phong đến chức Giám điều quân định. Đỗ Huy là em của Đỗ Quang, có tài chơi gà chọi và đã chiến thắng trong cuộc đấu gà với sứ nhà Tống; được vua ban chức Thái thú Đồng Châu và thăng trật cho Đỗ Quang làm Thứ sử Hoan Châu. Ở các nơi trị nhậm, các ông đều thi hành nhiều chính sách tiến bộ, làm nhiều việc nhân đức, được Nhân dân ái mộ, ca tụng công đức như cha mẹ. Đến tháng 10 năm Kỷ Mão (984); quan Thập đạo tướng quân Lê Hoàn cùng Thái hậu Dương Vân Nga buông rèm nhiếp chính. Vốn là trọng thần của triều vua trước, hai ông đã cùng các trung thần dấy binh chống lại và do sức cùng lực kiệt nên đã rút về trang Văn Cú để chống cự. Ba ngày sau hai ông tử trận, được dân làng an táng và lập đình để tôn thờ. Nội dung thần tích còn nêu: Vào thời nhà Trần, đời vua Anh Tông, niên hiệu Hưng Long (1293-1314); trong khi vua dẫn binh đi dẹp loạn Chiêm Thành, hai ông đã âm phù, giúp vương Triều Trần đánh thắng giặc ở vùng biển Nam Triệu nên đã được vua Trần ban sắc gia tặng cho thần tước đại vương; lại ban mỹ tự cho vị thứ nhất hai chữ Hiển Ứng, vị thứ hai là Anh Huy. Đến thời Lê, niên hiệu Hồng Đức năm đầu (1470) lại gia phong cho Đỗ Quang là Đống Đa Hiển Ứng, Chiêu cảm Đại Vương. Đỗ Huy là Đống Trúc Anh Huy, Trung liệt Đại vương; phê chuẩn cho trang Văn Cú, huyện An Dương thờ phụng với ghi nhớ ngày hai vị sinh là 10/8, ngày hai vị hóa là 15/11, ngày khánh hạ 12/2. Chữ phải kiêng là Quang và Minh.
Theo khái quát về nhân vật lịch sử nêu trên, đây là một trong số rất ít di tích ở Hải Phòng mang nội dung về thời kỳ lịch sử Đinh Lê, thế kỷ thứ X.
Theo thần tích cũng như truyền ngôn của dân làng, đình Văn Cú được xây dựng ngay trên nền cũ của ngôi nhà, nơi hai vị Thành hoàng Đỗ Quang và Đỗ Huy sinh ra và lớn lên. Truyền ngôn dân làng kể lại: Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, đình Văn Cú đã hiện diện và trong tình trạng xuống cấp cần tu sửa. Trong kháng chiến chống Pháp, ngôi đình chỉ còn nguyên vẹn tòa hậu cung. Hòa bình lập lại, tòa tiền đường được tu sửa nhưng quy mô, cách thức không được như xưa. Những năm gần đây, đình Văn Cú mới được trùng tu, phục hồi với kiểu dáng truyền thống, bằng nguyên vật liệu hiện đại.
Đình Văn Cú có bố cục kiến trúc kiểu chữ đinh truyền thống với 5 gian tiền đường và ba gian hậu cung, xây theo hướng nam chếch Tây. Nhìn mặt chính diện, hai đầu nối mái đắp đôi kìm ngậm bờ nóc. Trên bờ nóc đắp đôi rồng chầu mặt nhật, mái lợp ngói vẩy. Ba gian cửa gỗ lim rất chắc chắn. Sân đình rộng rãi, lát gạch Bát Tràng. Trên đỉnh hai cột trốn là thanh chồng rường thứ nhất tạo thành khung giá chiêng. Trên lưng thanh chồng rường thứ 2 là một đôi dép gỗ hình lòng thuyền đội thượng lương (xà nóc). Trang trí nghệ thuật đình Văn Cú là điêu khắc với một hệ thống hết sức đặc sắc thông qua các lớp võng cửa, đại tự câu đối và các đồ thờ tự rực rỡ vàng son trải suốt từ gian trung tâm của tòa tiền đường đến hết 3 gian của tòa hậu cung.
Các di vật thực sự mang giá trị là một cổ vật trong di tích Văn Cú đến nay không có nhiều. Tuy nhiên, vẫn có một số hiện vật như: Khám luyện, ỷ ngai, phủ mịch, long đình, chấp kích, độc bình sứ, đại tự, câu đối, nhang án. Ngoài ra, đình còn có các đồ thờ khác như bộ tam sự, đèn nến, ống hương, bát hương sứ nhưng là những đồ mới được cúng tiến trong thời gian gần đây.
Ngày khánh hạ 12/2 âm lịch là ngày diễn ra lễ hội chính thức của đình. Trước đó ngày 11, công việc chuẩn bị đã được tiến hành bao gồm rước linh vị Thành hoàng Cao Tuấn, tướng Ngô Quyền từ thôn về Văn Phong, về đình làng Văn Cú. Về phần hội, làng Văn Cú nổi tiếng về gà chọi và việc nuôi lợn Ông Bồ cũng là phần không thể thiếu. Làng Văn Cú trước có 5 giáp dân cư, để tổ chức lễ hội đình đám hàng năm, làng phân công cho các giáp luân phiên chịu trách nhiệm. Lễ hội đình Văn Cú luôn là niềm tự hào trong nhận thức của người dân địa phương nơi đây.
Thông qua những nét lịch sử, văn hóa nêu trên, Ủy ban Nhân dân thành phố đã ra Quyết định số 2425/QĐ-UB ngày 24/10/2005 công nhận đình Văn Cú là Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố.