ĐÌNH – CHÙA XÍCH THỔ
(Di tích Lịch sử kháng chiến)
Đình – chùa Xích Thổ nằm cận kề nhau trên một khuôn viên đất rộng lớn gần trung tâm của làng Xích Thổ - một thôn của xã Hồng Thái, huyện An Dương, thành phố Hải Phòng.
Trước cách mạng tháng Tám năm 1945, do địa thế lợi hại nên Xích Thổ được các đồng chí cán bộ cách mạng, kháng chiến của huyện An Dương, tỉnh Kiến An lấy làm địa điểm hoạt động tuyên truyền, vận động tổ chức lực lượng kháng chiến. Trong làng, do đình, chùa nằm sát gần nhau cùng trên gò đất cao, xung quanh giáp với dân cư sinh sống, khuôn viên đình, chùa có nhiều cây lớn, rậm rạp, thuận lợi cho lực lượng cán bộ kháng chiến ẩn nấp. Nhiều cây cao của đình, chùa đã trở thành chòi canh gác, đài quan sát của ta với các cánh quân của địch khi chúng đi càn. Đình, chùa Xích Thổ cũng là nơi chứng kiến sự ra đời của các đội du kích, nam, nữ tự vệ do bà Bùi Thị Tháo, Nguyễn Thị Di, Bùi Thị Mầuông Nguyễn Bá Sơn, Nguyễn Khắc Trào, Nguyễn Bá Đa chỉ huy luyện tập canh gác, bảo vệ làng. Vào những năm 1949-1950, địch tổ chức nhiều cuộc bắn pháo, càn quét vào làng Xích Thổ nhằm phá vỡ cơ sở kháng chiến của ta. Đầu năm 1950, trong một trận càn lớn vào làng, địch đã bắt giữ một số cán bộ và nhân dân Xích Thổ trong đó có đồng chí Bùi Đức Tạ, một cán bộ kháng chiến. Chúng đã chặt và bêu đầu đồng chí ngay trên thềm bậc đá của ngôi đình Xích Thổ hòng uy hiếp dập tắt tinh thần kháng chiến của nhân dân địa phương. Tại khuôn viên và ngay trong đình, chùa có rất nhiều hầm bí mật để lực lượng kháng chiến hoạt động, ẩn nấp. Nhiều lần địch càn quét, đào bới hầm bí mật tại khu vực đình – chùa Xích Thổ và chúng đã bắt được các đồngchí cán bộ như đồng chí Chủ tịch xã Lưu Văn Uẩn, đồng chí Nguyễn Xuân Hài. Mặc dù bị tra tấn dã man, các đồng chí vẫn giữ vững khí tiết cách mạng, không khai báo. Bất lực, kẻ thù đã sát hại các đồng chí ngay trên đất đình, chùa quê hương.
Trong những năm 1952-1953, đình, chùa Xích Thổ là nơi cất giấu tài liệu, nơi đưa đón cán bộ, bộ đội, tù, hàng binh từ các khu vực kháng chiến ra vùng tự do. Đặc biệt, trong giai đoạn 1951-1954, các đồng chí Đoàn Duy Thành (sau này là Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng chính phủ), đồng chí Nguyễn Dần (nguyên Bí thư Thành uỷ, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng) đã từng hoạt động, công tác tại đình – chùa Xích Thổ để chỉ đạo lực lượng kháng chiến theo sự phân công phát triển cấp trên.
Giai đoạn chống Mỹ, đình – chùa Xích Thổ được sử dụng làm kho thóc của hợp tác xã nông nghiệp. Những năm 1965-1975, đình – chùa là nơi đón các cơ quan, đơn vị quân đội từ nội thành về sơ tán, học tập như đơn vị Thông tin Quân khu III, Công ty Xây lắp Hải Phòng mở trường đào tạo nghề cho học sinh, Xí nghiệp sửa chữa ô tô Đồng Tâm Quốc tế… Ngày nay, người dân địa phương đang từng bước khôi phục lại những nét sinh hoạt văn hoá truyền thống của quê hương nơi đình, chùa của làng.
Di tích đình – chùa Xích Thổ đã được Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng xếp hạng Di tích Lịch sử kháng chiến tại Quyết định số 59-QĐ/UBND ngày 12/01/2012.