NHÀ TƯỞNG NIỆM ĐỒNG CHÍ NGUYỄN ĐỨC CẢNH
(Di tích Lịch sử cấp quốc gia)
Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh là công trình kiến trúc lịch sử cách mạng, văn hóa tâm linh, tín ngưỡng của nhân dân thành phố Hải Phòng để tôn vinh, tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - một trong những nhà cách mạng tiền bối tham gia thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư đầu tiên của Đảng bộ thành phố Hải Phòng. Công trình được xây dựng trên địa bàn xã An Đồng, huyện An Dương, thành phố Hải Phòng. Di tích nằm cách trung tâm thành phố khoảng 2 km về phía Tây-Nam.
Để ghi nhớ công ơn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đối với đất nước và thành phố; thể theo nguyện vọng của cán bộ, giai cấp công nhân và đông đảo các tầng lớp nhân dân, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Thành ủy, Ủy ban Nhân dân thành phố Hải Phòng đã xây dựng Nhà tưởng niệm lãnh tụ Nguyễn Đức Cảnh và liệt sỹ Hồ Ngọc Lân tại chính nơi tìm thấy hài cốt của hai đồng chí. Công trình được xây dựng từ ngày 24/8/2008 và khánh thành ngày 10/5/2009, trên khuôn viên rộng 2621m2, gồm hậu cung, bái đường, cổng tam quan, sân và tường bao. Nhà tưởng niệm được thiết kế kết hợp giữa kiến trúc cổ truyền và hiện đại, có mái cổ diêm, cửa bức hàn, thượng song, hạ bản, mái lợp ngói mũi hài phục chế. Công trình được xây dựng kiên cố, toàn bộ khung cột, giàn mái bằng gỗ lim nhập khẩu. Sau hơn 8 năm đưa vào hoạt động, Nhà tưởng niệm đã trở thành địa chỉ đỏ của thành phố nói riêng, giai cấp công nhân và tổ chức Công đoàn Việt Nam nói chung trong việc giáo dục tư tưởng, truyền thống cách mạng sâu sắc về tấm gương sáng của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh. Có thể khẳng định đây là công trình của “ý Đảng lòng dân” sự đồng sức, đồng lòng của các cấp bộ, ngành Trung ương và địa phương, của đội ngũ công nhân lao động Hải Phòng nói riêng và cả nước nói chung; thể hiện tấm lòng thành kính, biết ơn đối với lãnh tụ của giai cấp mình đối với sự nghiệp giải phóng đất nước, dân tộc. Ngày 26/7/2016, công trình Nhà tưởng niệm lãnh tụ Nguyễn Đức Cảnh và liệt sỹ Hồ Ngọc Lân được Ủy ban Nhân dân thành phố Hải Phòng xếp hạng là di tích lịch sử cấp thành phố theo Quyết định số 1467/QĐ-UBND.
Tuy nhiên, toàn bộ khuôn viên Nhà tưởng niệm có diện tích 2621m2, không có bãi đỗ xe và nơi đón tiếp khách, chưa có khu trồng cây lưu niệm, khu trưng bày, nơi giáo dục truyền thống cho các thế hệ trẻ, công nhân lao động. Xuất phát từ nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân, cán bộ, đảng viên, đội ngũ công nhân lao động thành phố, thể theo đề nghị của Thành ủy Hải Phòng và Đảng đoàn Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã đồng ý chủ trương xây dựng và mở rộng Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh với toàn bộ diện tích đất trên 3 ha là khuôn viên Công ty cổ phần Giầy Thống Nhất. Ngày 3/2/2018, nhân kỷ niệm 110 năm ngày sinh của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh (2/2/1908 - 2/2/2018), Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Thành ủy Hải Phòng đã tổ chức Lễ khởi công công trình. Sau 12 tháng khẩn trương thi công, với chủ trương xã hội hóa toàn bộ kinh phí xây dựng và do chính các nhà tài trợ, công đức là những nhà thầu thi công, với mục tiêu nhanh nhất, đẹp nhất và tốt nhất, công trình đã hoàn thành nhân dịp kỷ niệm 89 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, 111 năm ngày sinh đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và kỷ niệm 90 năm ngày thành lập Công đoàn Việt Nam. Tổng mức đầu tư dự án khoảng 110 tỷ đồng từ nguồn vận động xã hội hóa, do các tập đoàn, doanh nghiệp, nhân dân và công nhân, viên chức, lao động công đức, ủng hộ.
Công trình có tổng diện tích sau khi mở rộng là 3,04ha, bao gồm các hạng mục: nhà lưu niệm (đền chính) có diện tích 312 m2, gồm nhà tiền bái, hậu cung, nơi đặt ban thờ và tượng thờ đồng chí Nguyễn Đức Cảnh; nhà Tả vu, nhà Hữu vu mỗi nhà có diện tích 134m2 để trưng bày các hiện vật về thân thế sự nghiệp của đồng chí, về giai cấp công nhân và tổ chức công đoàn, đón tiếp khách, chuẩn bị soạn lễ; 2 nhà Bia diện tích mỗi nhà 36m2; các công trình phụ trợ gồm: nhà làm việc của Ban quản lý, nhà bảo vệ, nhà ki-ốt, sân, vườn, cây xanh, thảm cỏ, bãi để xe, vệ sinh công cộng, hồ sen, tường bao, cổng chính, cổng phụ và hạ tầng kỹ thuật đồng bộ. Toàn bộ khuôn viên Nhà tưởng niệm cũ vẫn được giữ nguyên.
Tọa lạc trên khuôn viên rộng 3,04ha bố cục mặt hình chữ “Nhị” truyền thống, gồm 5 gian tiền tế và 3 gian hậu cung. Bộ khung chịu lực làm hoàn toàn bằng gỗ lim, với lối kiến trúc kiểu 2 tầng 8 mái, chéo đao tàu góc. Mái lợp ngói mũi hài truyền thống, nền lát đá, tường bao che xây gạch chỉ. Hai bên có nhà tả mạc, hữu mạc, tọa thế tay ngai. Phía trước có hai lầu bia, nghi môn kiểu tứ trụ và hồ nước được kè bằng đá xanh. Toàn bộ khuôn viên đều được trồng cây xanh, tạo môi trường xanh, sạch, đẹp.
Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được đưa vào sử dụng, là khu di tích lịch sử có giá trị của thành phố, với khuôn viên kiến trúc nghệ thuật phù hợp, nghiêm trang, một công viên văn hóa đẹp, xứng đáng với công lao, đóng góp của Lãnh tụ Nguyễn Đức Cảnh.
Về giá trị lịch sử, Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được xây dựng trên khu đất - nơi tìm thấy di hài của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và đồng chí Hồ Ngọc Lân. Giá trị lịch sử còn được thể hiện từ chính nhân vật được tưởng niệm, tôn thờ tại di tích. Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh là một trong những nhà lãnh đạo xuất sắc của Đảng ta. Đồng chí đã góp phần tích cực vào việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam; thành lập Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ (tiền thân của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam); Bí thư Thành ủy đầu tiên của thành phố Hải Phòng. Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí là tấm gương sáng về tinh thần yêu nước, sự giác ngộ của chủ nghĩa anh hùng cách mạng và phẩm chất cao đẹp của người Cộng sản chân chính. Đồng chí đã trọn đời cống hiến, chiến đấu, hi sinh cho sự nghiệp cách mạng, vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân.
Về giá trị văn hóa, Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh là địa chỉ văn hóa, tâm linh để người dân thành phố Hải Phòng và nhân dân cả nước đến chiêm bái, tham quan và tưởng nhớ đến công lao, sự nghiệp của đồng chí đối với thành phố, đất nước. Điều đó thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, tri ân những vị anh hùng có công với đất nước, với nhân dân, một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
Về giá trị giáo dục, Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh như một biểu tượng, một trường học lớn góp phần giáo dục về lý tưởng cách mạng, nhân cách, phẩm chất đạo đức, lòng yêu nước và tinh thần phục vụ đất nước, phục vụ cách mạng của người chiến sĩ cộng sản cho các thế hệ là thế hệ trẻ, học sinh, sinh viên, công nhân lao động. Cuộc đời, sự nghiệp, những cống hiến lớn lao của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh mãi mãi là tấm gương sáng, soi đường, cổ vũ cho các thế hệ người Việt Nam noi theo.
Ngày 29 tháng 01 năm 2019, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ra quyết định số 408-QĐ/BVHTTDL công nhận Nhà tưởng niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh là Di tích Lịch sử cấp quốc gia.