Đình Đồng Cống - chùa Tiên Đồng
làng Đồng Cống, xã Tiên Thanh, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng, nằm cách
trung tâm thành phố 26 km. Đây là điểm sinh hoạt văn hóa tâm linh của Nhân dân
địa phương, góp phần vào việc giáo dục truyền thống cách mạng, nêu cao đạo lý
“uống nước nhớ nguồn” của người dân làng Đồng Cống.
Đình thờ Trần Quốc Diên làm
Thành hoàng. Theo thần tích xã Đồng Cống, tổng Hà Đới, huyện Tiên Lãng, tỉnh Kiến
An niên hiệu Vĩnh Hựu thứ 3 (1737) có ghi: Tôn thần nguyên họ Hoàng, sinh vào
triều Trần, sau được ban họ Trần, người xứ Bắc, hậu thế của Hoàng tướng công,
người xã Đồng Bình. Ngài là người thông minh, văn võ song toàn, làm quan nhà Trần.
Khi ấy ở vùng biển Đông có giặc phương Bắc (gọi là giặc Kim đầu) kéo đến. Vua
Trần chọn người đánh được giặc, Tôn thần vui vẻ nhận lệnh, dẫn binh ra cửa biển
Thái Bình, hóa phép đi trên mặt nước, tướng giặc trông thấy sợ hãi, liền bỏ chạy,
quân giặc bị đánh bại, biển Đông lại được bình yên. Quan quân khải hoàn đi qua
hai xã Đồng Cống và xã Lại Phương, huyện Tiên Minh, được các vị kỳ lão trong xã
ra nghênh bái. Khi vào triều, ông được triều đình ban cho mỹ tự và tặng sắc
phong, cho tước là Lý Vực hầu. Tháng 7 ngài hóa, làm phúc thần của hai xứ Đông
Bắc.
Đình nằm giữa làng Đồng Cống,
quay về hướng Tây. Mặt trước có dòng sông Thái Bình chảy qua, xung quanh được
bao bọc bởi khu dân cư. Không gian quanh di tích đảm bảo được sự hài hòa, gần
gũi giữa kiến trúc tín ngưỡng và thiên nhiên. Đình có bố cục mặt bằng hình chữ
đinh truyền thống, với 3 gian tiền tế và 2 gian hậu cung, xây kiểu tường hồi
bít đốc, tay ngai trụ biểu, mái lợp ngói mũi hài. Hệ khung chịu lực tòa tiền tế
được làm bằng vật liệu hiện đại xi măng, cốt sắt với bộ vì nóc kiểu thức “chồng
rường giá chiêng”, vì nách kiểu thức “kẻ ngôi”. Trang trí hoa văn trên các cấu
kiện kiến trúc được đắp vẽ nhiều đề tài phong phú như cánh sen trên các trụ đấu,
các con rường, xà đắp lá lật, mây cụm. Trên hệ mái tòa tiền tế đắp vẽ trang trí
các đề tài hổ phù, kìm nóc, cuốn thư… Hậu cung đình được xây đơn giản bằng tường
gạch, vừa làm nhiệm vụ bao che cho công trình vừa có chức năng thay thế các cột
để nâng đỡ hệ mái.
Trong kháng chiến chống thực dân
Pháp xâm lược, đình Đồng Cống cùng người dân địa phương đã góp sức người, sức của
cho cuộc kháng chiến bảo vệ Tổ quốc. Cách mạng tháng 8 thành công, năm 1947, thực
dân Pháp tái chiếm Hải Phòng, Kiến An. Lệnh cấp trên yêu cầu tiêu thổ kháng chiến
không để cho địch đóng bốt. Đình làng Đồng Cống được phá dỡ, các đồ thờ cúng đều
tiêu tán, đại tự, câu đối được mang làm hầm bí mật cho bộ đội, du kích trú ẩn.
Địch đánh chiếm, đốt phá, tài sản của đình làng bị thiêu trụi.
Cũng giống như đình Đồng Cống, chùa
Tiên Đồng quay hướng Tây, nằm trong cùng khuôn viên với ngôi đình. Chùa có bố cục
mặt bằng hình chữ đinh truyền thống, gồm có 5 gian tiền đường và 2 gian hậu
cung, xây kiểu tường hồi bít đốc, tay ngai trụ biểu, mái lợp ngói mũi hài. Kiến
trúc của công trình chủ yếu được xây bằng vật liệu hiện đại xi măng cốt sắt.
Tòa tiền đường có mặt bằng hình chữ nhật với 5 gian, nền được lát gạch bát và
cao hơn mặt sân 0,5m. Thành phần chịu lực chính của tiền đường được dựng trên
cơ sở các cột, rầm, xà bê tông để tạo thành 4 bộ vì kèo kiểu “cột trốn chồng rường
giá chiêng”. Trên hệ mái tòa tiền đường trang trí kìm nóc và bức đại tự ghi 3
chữ Hán “Tiên Đồng Tự”. Hệ khung chịu lực tòa hậu cung với các bộ vì nóc, vì
nách được liên kết và trang trí đắp vẽ hoa văn tương đồng với tòa tiền đường.
Không gian của tòa nhà được đặc biệt chú trọng với ngôi tam bảo đặt hệ thống tượng
phật.
Trải qua thời gian, Đình Đồng Cống
- chùa Tiên Đồng còn bảo lưu được một số di vật, cổ vật: 03 bia đá, 03 văn bia, tượng Thành hoàng, khám
mờ, bài vị. Đây là những tại liệu vô cùng quý giá, cung cấp nhiều thông tin về lịch
sử hình thành và tồn tại của di tích: Về lễ nghi, đời sống văn hóa tâm linh,
tín ngưỡng, thế giới quan của ông cha xưa, cũng như những biểu hiện và giá trị
mỹ thuật thời Lê – Nguyễn hiện còn lưu lại trên các bia đá, sắc phong thời kỳ
đó.
Sinh hoạt tín ngưỡng liên quan đến
di tích: Trước năm 1945, làng Đồng Cống giỗ Thành hoàng vào ngày 15 tháng 7 âm
lịch. Lễ hội được tổ chức từ ngày 14 – 16 tháng Giêng âm lịch. Trong lễ có rước
văn. Lễ vật dâng cúng có: gà, xôi, bánh dầy, thịt lợn… Trong ngày hội tổ chức
thả đèn trời và mời phường chèo, cô đầu về hát.
Hiện nay, hàng năm đình Đồng Cống
có tổ chức sinh hoạt tín ngưỡng tế lễ như sau: Ngày 10 tháng 3 âm lịch lễ dâng
hương Thành hoàng làng; ngày 15 tháng 7 âm lịch giỗ Thành hoàng; ngày 1 tháng 10
âm lịch, lễ vật dâng thánh trong các dịp tế lễ sự thần có: Sỏ lợn, xôi, gà, trầu,
rượu, hoa quả.
Ngày 14 tháng 12 năm 2021,
Uỷ ban Nhân dân thành phố ra Quyết định số 3639-QĐ/UBND công nhận Đình Đồng Cống
- Chùa Tiên Đồng là Di tích Lịch sử cấp thành phố.