ĐÌNH
ĐỒNG QUAN
(Di
tích Lịch sử cấp thành phố)
-----
Đình Đồng
Quan là công trình kiến trúc tín ngưỡng, trung tâm văn hóa truyền thống của cộng
đồng dân cư làng Đồng Quan, xã Dũng Tiến, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng.
Tên gọi đình Đồng Quan gắn liền với sự thay đổi tên của làng Đồng Quan. Khoảng
giữa thế kỷ XVI, làng Đồng Quan có tên là Gián Quan, sau khi ngài Phạm Viết
Kính làm quan triều Mạc, được phong tước Kỳ Quận Công đã mang bổng lộc về dựng
chùa, chia đều cho nhân dân trong làng cùng hưởng nên từ đó làng đổi tên thành
Đồng Quan – mang ý nghĩa là cùng được hưởng lộc quan.
Đình Đồng Quan tôn thờ hai vị thần là
Thái Bảo Đông Quận công Phạm phủ quân (tức ngài Phạm Viết Kính, người địa
phương, làm quan triều Mạc và triều Lê Trung Hưng) và Trinh Khiết Thuần Cẩn
linh ứng phu nhân. Hiện nay, trong đình, ban hữu tiền đường còn có ban thờ Lưỡng
Quận công Phạm Viết Trung (là con của ngài Phạm Viết Kính).
Sách Đại Việt sử ký
toàn thư (1697), bản kỷ, quyển XVIII, bản dịch của Viện Khoa học Xã hội Việt
Nam xuất bản năm 1993, trang 625, 628 chép: “Tướng Đông đạo của họ Mạc là Kỳ Quận
công Phạm Viết Kính theo về triều đình, được ban tước Đông Quận công”; “Trước
đây, Đông Quận công của họ Mạc là Phạm Viết Kính người huyện Tứ Kỳ theo về triều
đình, được cấp cho binh dân tổng Châu Xuyết, huyện Hoằng Hoá và cho theo quân
đi đánh giặc...”. Nội dung văn bia “Bảo
Quang tự chung bi ký” (1578) có khắc ghi công đức của ngài Phạm Viết Kính:
“Ở làng Đồng Quan, huyện Tứ Kỳ, phủ Hạ Hồng sừng sững một đại danh lam, đó là
chùa Bảo Quang. Trong gác chùa lừng lững một đại pháp âm, đó là chuông Bảo
Quang. Công đức tu tạo chùa là ai? công sức đúc chuông viên mãn là ai? Đó là
Nam quân Đô đốc phủ Tả đô đốc Kỳ Quận công, được ban làm An Khê sĩ ơn phúc lớn
của Thái hoàng thái hậu mà có danh tiếng”.
Theo đó, Ngài Phạm Viết Kính là người địa
phương vốn làm quan nhà Mạc được phong tước Kỳ Quận công, sau lại làm quan nhà
Lê được ban tước Đông Quận công. Với làng xã quê hương, ngài có công tu tạo đúc
chuông chùa Đồng Quan (Bảo Quang tự) vào thời Mạc.
Trải
qua các triều đại phong kiến Việt Nam, nhà vua đều ban tặng sắc phong cho phép
nhân dân địa phương được hương khói phụng thờ Ngài. Hiện nay, đình còn bảo lưu
được nhiều đạo sắc phong như: Sắc niên hiệu Tự Đức thứ 6 (1853); Sắc niên hiệu
Tự Đức thứ 33 (1880); Sắc niên hiệu Đồng Khánh thứ 2 (1887); Sắc niên hiệu Duy
Tân thứ 3 (1909); Sắc niên hiệu Khải Định thứ 9 (1924).
Đình Đồng
Quan tương truyền khởi dựng vào thời điểm ngay sau khi ngài Phạm Viết Kính mất
(tức vào khoảng cuối thế kỷ XVI, đầu thế kỷ XVII). Đến năm 1945, do thăng trầm
của lịch sử, ngôi đình không còn nữa. Năm 1997, chính quyền, nhân dân địa
phương cùng với dòng họ Phạm xây dựng một ngôi đình mới. Năm 2020, đình xuống cấp
trầm trọng nên được chính quyền, nhân dân địa phương và con em xa quê đóng góp,
tân tạo lại đình với quy mô kiến trúc như hiện nay.
Tại đình Đồng Quan, Ban quản lý đình cùng nhân dân địa phương
tổ chức các ngày sự lệ như: Từ ngày mùng 10 – 12 tháng Giêng âm lịch - lễ Kỳ
an; ngày 16 tháng 5 âm lịch – ngày Hoá của ngài thành hoàng Phạm Viết Kính;
ngày 15 tháng 6 âm lịch - ngày Hoá của phu nhân Quận chúa Trịnh Khiết Thuần;
ngày mùng 10 tháng 11 âm lịch - lễ Kỳ phúc. Trong đó, lễ Kỳ an diễn ra từ ngày
10 đến 12 tháng Giêng được định là ngày lễ hội truyền thống của đình.
Tọa lạc
phía Tây làng Đồng Quan, trên một khu đất cao ráo, quang đãng với cảnh quan đẹp.
Đình Đồng Quan quay hướng Đông Nam, nằm lọt trong khúc uốn hình cánh cung của
sông Luộc, được xem là thế đất “tụ thủy- tụ phúc”. Trong khuôn viên bên trái
Đình là Chùa Đồng Quan – Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1992, tạo
cho nơi đây trở thành một cụm di tích tôn giáo – tín ngưỡng của địa phương. Được
xây dựng trên cơ sở kiến trúc truyền thống với nguyên liệu chính là gỗ lim, đá
xanh, đá ong. Nghệ thuật điêu khắc, trang trí trên các cấu kiện kiến trúc tại
đình giúp di tích không những trở thành cầu nối mỹ thuật từ quá khứ đến hiện tại
mà còn là nơi lưu giữ, phát huy những giá trị nghệ thuật truyền thống của cha
ông. Không
gian quanh di tích đảm bảo được sự hài hòa, gần gũi giữa kiến trúc tín ngưỡng
và khu dân cư. Đình Đồng Quan hiện nay còn lưu giữ được một số di vật, cổ vật
như: Bia đá; Chân tảng kê cột; Hòm đựng sắc phong và đặc biệt là 07 đạo sắc.
Đình Đồng
Quan có lịch sử hình thành từ lâu đời (khoảng thế kỷ XVI-XVII) và gắn liền với
lịch sử của làng xã địa phương. Đình là nơi linh thiêng người dân địa phương tôn
thờ ngài thành hoàng Phạm Viết Kính. Đình Đồng Quan còn là không gian thiêng
nơi cộng đồng tổ chức lễ hội truyền thống của địa phương. Trong lễ hội, bên cạnh
việc bảo tồn, gìn giữ những nghi lễ truyền thống như rước kiệu, tế lễ thì các
trò chơi dân gian như chọi gà, cờ người, tổ tôm điếm, cầu thùm, bịt mắt bắt vịt,
đập niêu vẫn được người dân duy trì, thực hành và phát huy. Các trò chơi dân
gian tạo sự vui tươi, phấn khởi cho nhân dân; tái tạo không gian văn hóa truyền
thống, tăng thêm tinh thần gắn kết cộng đồng cho nhân dân địa phương, đồng thời
bồi đắp tình yêu và lòng tự hào về những giá trị truyền thống tốt đẹp của quê
hương đất nước cho lớp lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ Đồng Quan hôm nay.
Ngày
14/12/2021, Ủy ban nhân dân thành phố ra Quyết định số 3640/QĐ-UBND công nhận Đình
Đồng Quan, xã Dũng Tiến, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng là Di tích Lịch sử
cấp thành phố.