ĐÌNH LÀNG GIA PHONG
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Đình
làng Gia phong tọa lạc tại làng Gia Phong, xã Tân Hưng, huyện Vĩnh Bảo, thành
phố Hải Phòng. Là một vùng đất giàu truyền thống đoàn kết, truyền thống cách mạng.
Trải qua hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, nhân dân
trong xã luôn khẳng định vai trò của mình trong việc chế ngự thiên nhiên, chống
giặc ngoại xâm, khai khẩn đất hoang, lập làng xã. Cũng như các làng quê khác,
Tân Hưng sớm có truyền thống hiếu học, có nhiều người học hành thành đạt. Dưới
triều phong kiến có Nguyễn Sâm, người làng Đông Tạ, đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ
xuất thân khoa thi năm Giáp Thìn (1484) đời Lê Minh Tông.
Đình
làng Gia Phong cách trung tâm thành phố Hải Phòng khoảng 38km. Đình có lịch sử
hình thành từ lâu đời, Bản khai Thần tích Thần sắc làng Gia Phong, tổng Đông Tạ,
phủ Vĩnh Bảo, tỉnh Hải Dương năm 1938 cho biết: Đình làng Gia Phong thờ một vị
âm thần (nữ thần), tên húy là Bạt Hải và ngài là thiên thần. Tục truyền, trước
kia khi khu đất chỗ miếu của làng rất nghịch nên ngài Bạt Hải phu nhân cùng với
ngài Hoằng Tá đã hiển linh để trấn an, từ đó nhân dân được yên ổn, an khang thịnh
vượng.
Báo
cáo về lịch sử Đình làng Gia Phong trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
xâm lược cho biết: “Năm 1951, 1952, 1953 đến tháng 7/1954: Đình làng Gia Phong
là nơi tập kết của cán bộ, bộ đội về tập trung ở đình, rồi tỏa đi phục kích
đánh địch ở Đường 10, Mai Sơn, Liễn Thâm…”. Trong thời gian tháng 4/1954, Pháp
đã thả 62 quả đại bác triệt phá làng Gia Phong. Trong đó có một quả rơi vào
cành nhãn gần hậu cung của Đình làng. Hòa bình lập lại, Đình trở thành nơi dạy
học và các lớp bình dân học vụ.
Qua thời
chiến tranh, ngôi đình bị hư hỏng. Năm 1964, Đình được dỡ bỏ, các sắc phong của
Đình bị cướp và đốt mất. Ngày 10/10/2021 dân làng Gia Phong đã đồng tâm, đồng
thuận đóng góp công đức, kêu gọi con em xa quê hương hướng tâm công đức. Ngôi
Đình đã được phục dựng lại có quy mô như hiện nay. Đình làng là minh chứng rõ
nhất cho tinh thần chiến đấu dũng cảm “quân với dân như cá với nước” của nhân
dân làng trong những năm tháng khói lửa chiến tranh khốc liệt.
Đình
xưa có kiến trúc kiểu chữ Đinh truyền thống gồm 5 gian tiền tế kiểu thức “chéo
đao tàu góc” và 03 gian hậu cung. Đình làng được làm hoàn toàn bằng bằng gỗ
lim, cột trụ chính 02 người ôm. Hiện nay, đình làng còn lưu giữ được một số di
vật, cổ vật niên đại thế kỷ XIX – XX, như:
- Long ngai: số lượng 02, chất liệu gỗ, sơn son thếp vàng
nhưng phần sơn thếp đã bị bong tróc nhiều bởi tác động của thời gian. Cả hai
long ngai có kiểu dáng tương đối giống nhau với trên cùng là tay ngai ôm lấy
lưng rồi chạy ra hai bên phía trước, tay ngai như thân của đôi rồng, đầu tay
ngai được chạm hai đầu rồng trong tư thế vươn cổ ra phía trước. Thân ngai được
tạo bởi 6 cột trụ kiểu chấn song con tiện chia đều cho hai bên ngai, trên các cột
trụ được chạm trang trí hình hồi long. Bệ ngai tạo kiểu chân quỳ giật cấp thót
dần lên, trong các cấp bệ được chạm khắc các đề tài chim thiêng, lá cách điệu,
hoa cúc, hổ phù.
- Bài vị: bài vị
được làm chất liệu gỗ. Hoa văn trang trí, chạm trổ đặc sắc với các hình lưỡng
long chầu nguyệt, cửu long, mây cụm, lá cách điệu...
- Chân tảng kê cột:
số lượng 02, chất liệu đá xanh. Chân tảng hình tròn, được đục giật cấp thành
hai phần đế và mặt, để trơn không trang trí.
- Bát Hương: chất
liệu gốm. Bát hương dạng tròn, bụng nở, miệng loe tạo khối cân đối, quanh thân
vẽ trang trí hình rồng mây.
- Đài quả: số lượng
02, chất liệu gỗ. Đài quả hình trụ được tạo bởi hai phần chân và thân. Chân đài
quả được tiện tròn thành 3 cấp cân đối, thân được trang trí hình rồng mây, phần
trên cùng có núm cầm hình búp sen.
- Ống hương: số lượng
02, chất liệu gỗ. Ống hương dạng tròn, chân tiện giật nhiều cấp thót dần lên,
thân hình trụ, miệng loe.
- Đại tự: chất liệu
gỗ, nội dung chữ Hán ghi: “Thánh cung vạn tuế”.
- Bảng văn: chất
liệu gỗ, sơn son thếp vàng, vẽ trang trí hình rồng mây.
- Bát bửu: Số lượng
01 bộ, chất liệu gỗ, phần chính của bát bửu được bố cục trong một khung vuông với
trung tâm là các vật thiêng: cuốn thư, đàn, lẵng hoa, bầu rượu, quạt vả, tù và,
hòm sách, bút lông.
Đình không những là công trình tín ngưỡng quan trọng
trong đời sống tâm linh của các thế hệ người dân Gia Phong mà còn là không gian
thiêng để cộng đồng tổ chức lễ hội truyền thống, thể hiện sự tri ân thành kính của cộng đồng đối
với Thành hoàng cũng như lời nguyện cầu gửi tới Thành hoàng luôn âm phù, che chở
cho toàn thể nhân dân được hưởng mưa thuận gió hòa mùa màng tốt tươi, nhân
khang vật thịnh. Theo bản kê khai Thần tích Thần sắc
của làng Gia Phong năm 1938 thì dịp tổ chức tế lễ ngày 11, 12 tháng 11 âm lịch
là tế Kỳ phúc, tức cầu phúc, cầu lo đủ cho cả làng. Ngày mùng 10 tế cáo yết;
ngày 11 tế chính, các nghi thức, nghi lễ tế thánh do đội tế nam quan, nữ quan của
địa phương cử hành. Trong lễ hội có tổ chức rước kiệu long đình từ đình làng xuống
miếu thờ đức Hoằng Tá tế lễ ở miếu; ngày 12 tế giã đám. Kết thúc lễ hội và đóng
cửa đình. Trong dịp tổ chức lễ hội truyền thống, địa phương và bản đình có tổ
chức diễn xướng văn nghệ như: Hát chèo, hát quan họ, hát các bài hát chủ đề tâm
linh vào buổi tối ngày mùng 10. Trong phần hội có tổ chức các trò chơi như: Cờ
người, chọi gà; các hoạt động thể dục, thể thao bóng bàn, cầu lông...
Ngày 14/12/2021, Ủy ban
nhân dân thành phố Hải Phòng ban hành Quyết định số 3641/QĐ-UBND xếp hạng Di
tích Đình làng Gia Phong là Di tích Lịch sử cấp thành phố.