ĐÌNH
LÀNG TÂY AM
(Di
tích Lịch sử cấp thành phố)
-----
Đình
Tây Am tọa lạc tại làng Tây Am, xã Cao Minh, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải
Phòng - vùng đất có lịch sử hình thành cộng đồng dân cư và hun đúc truyền thống
đấu tranh dựng làng giữ nước và truyền thống văn hóa từ rất lâu đời.
Đình
làng Tây Am, thôn Tây Am là công trình tín ngưỡng quan trọng trong đời sống tâm
linh của cộng đồng Nhân dân địa phương nhiều thế hệ. Đình thờ vị danh tướng Trần
Quốc Thi làm Thành hoàng làng. Bên cạnh đó, hiện nay Đình còn phối thờ Tiến sĩ
Nguyễn Duy Tiếu, người làng Đông Lại, huyện Vĩnh Lại đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến
sĩ xuất thân khoa Ất Mùi, niên hiệu Hồng Đức 6 (năm 1475) đời Lê Thánh Tông. Tại
Đình cũng lập ban thờ tri ân các anh hùng liệt sĩ của địa phương đã hy sinh cho
quê hương, Tổ quốc được độc lập tự do.
Đình
làng Tây Am có lịch sử hình thành từ lâu đời. Căn cứ vào những hiện vật còn bảo
lưu tại đình như: Kiệu bát cống, sắc phong, mũ thờ, bài vị… là những cổ vật có
giá trị lịch sử, văn hóa, cho phép đoán định đình được dựng muộn nhất vào thời
Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII, XVIII). Năm 1909, đại trùng tu đình. Năm 1923, xây
thêm hai nhà dải vũ. Năm 1956 dỡ hậu cung làm chùa. Năm 1958, dỡ đình ngoài lấy
gỗ làm trụ sở huyện ủy Vĩnh Bảo và dựng trường học. Năm 2003, xây lại đình như
hiện tại.
Đình
làng Tây Am quay hướng Bắc, nằm trên một khu đất rộng thoáng, bằng phẳng, cạnh
con đường liên thôn của xã. Tổng thể công trình di tích gồm có: nghi môn, tường
bao, đình và một sân khấu ngoài trời. Kiến trúc đình được xây dựng chủ yếu bằng
vật liệu hiện đại xi măng cốt sắt, mái lợp ngói mũi hài. Đình có quy mô năm
gian tiền tế và hai gian hậu cung. Nhìn tổng thể, kiến trúc đình làng Tây Am có
quy mô vừa phải nhưng chắc chắn, có thể bảo tồn được lâu dài để phát huy giá trị
văn hóa tâm linh, đời sống tín ngưỡng của cộng đồng dân cư địa phương.
Đình
làng Tây Am hiện nay còn lưu giữ được một số di vật, cổ vật niên đại cuối thế kỷ
XVIII - đầu thế kỷ XX, như:
- Kiệu bát cống: Chất liệu gỗ,
sơn son thếp vàng nhưng phần sơn thếp đã bị bong tróc nhiều bởi tác động của thời
gian và khí hậu. Kiệu được kết cấu bởi hai thanh đòn dầy, bản dẹt to hơn bàn
tay để chạm khắc trang trí thành hình hai con rồng đang vươn mình ngóc đầu lên.
- 03 đạo
sắc phong vào các ngày: 18 tháng 11 niên hiệu Thành Thái thứ
nhất (1889); 11 tháng 8 niên hiệu Duy Tân thứ 3 (1909); 25 tháng 7 niên
hiệu Khải Định thứ 9 (1924).
- Long
ngai: Chất liệu gỗ, sơn son thếp vàng nhưng phần sơn thếp đã bị bong tróc nhiều.
Trên cùng là tay ngai ôm lấy lưng rồi chạy ra hai bên phía trước, tay ngai như
thân của đôi rồng, đầu tay ngai được chạm hai đầu rồng trong tư thế vươn cổ ra
phía trước. Thân ngai chạm thủng rồng, mây, hoa thiêng...
- Bài vị:
Bài vị được làm chất liệu gỗ. Hoa văn trang trí, chạm trổ đặc sắc với các
hoạ tiết “lưỡng long chầu nguyệt”, “tứ quý”, hổ phù, lá cách điệu...
- Mũ thờ: Chất liệu đồng.
Đình làng Tây Am là công trình tín ngưỡng quan trọng
trong đời sống tâm linh của các thế hệ người dân Tây Am. Có thể nói, đình làng
Tây Am vừa là nơi tôn thờ Thành hoàng Trần Quốc Thi, người có công với đất nước,
quê hương; vừa là minh chứng cho tinh thần hiếu học, truyền thống “Uống nước nhớ
nguồn” của nhân dân làng Tây Am.
Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, đình
làng Tây Am là nơi ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng: Ngày 20/8/1945,
đây là nơi diễn ra giành chính quyền; năm 1946, là nơi bầu cử Quốc hội và Hội đồng
nhân dân của địa phương; năm 1950, là hậu cứ của bộ đội và du kích đánh giặc
Pháp ở các bốt quanh vùng, đón nhận thương binh về nghỉ ngơi, điều trị; ngày
20/6/1953 tại chiến hào đình, du kích Đỗ Văn Soang đã chiến đấu và anh dũng hi
sinh; du kích Nguyễn Văn Tấm bị thương nặng và hy sinh. Sau đó, đình là địa điểm
của bộ đội và du kích, trực diện chiến đấu đánh giặc Pháp đóng ở bốt chùa Tam.
Giặc tức tối đem bom phá đình, tường đổ, ngói bay, chỉ còn trơ hệ thống khung gỗ.
Đình làng Tây Am chính là minh chứng rõ nét nhất cho tinh thần chiến đấu dũng cảm
“quân với dân như cá với nước” của nhân dân Tây Am trong những năm tháng khói lửa
chiến tranh khốc liệt.
Hằng năm, tại đình
Tây Am dân làng đều tổ chức lễ hội và tế lễ kỷ niệm ngày sinh (ngày 13/8) và
ngày hoá (ngày 11/11) của vị Thành Hoàng làng. Tổ chức lễ Kỳ phúc từ ngày 13 đến
15/ 02 âm lịch. Trong lễ hội có tổ chức rước thần từ miếu Đống Cát về đình dự tế
thần. Xong lại rước ngài trở về miếu.
Vào những sự lệ chính, đình còn là không gian thiêng để cộng
đồng tổ chức lễ hội truyền thống của địa phương: lễ hội và tế lễ kỷ niệm ngày sinh (ngày 13/8) và
ngày hoá (ngày 11/11) của vị Thành Hoàng làng; lễ Kỳ phúc từ ngày 13 đến 15/ 02
âm lịch, qua đó thể hiện tấm lòng tri ân, kính
ngưỡng của Nhân dân đối với ngài Thành hoàng Trần Quốc Thi mà còn là không gian
để nhân dân địa phương tìm lại sự cân bằng trong đời sống tâm linh, từ đó tái tạo
sức mạnh tinh thần, tiếp tục hăng say lao động sản xuất, làm cho quê hương, đất
nước ngày một giàu đẹp hơn.
Ngày 14/12/2021, Ủy ban
nhân dân thành phố ban hành Quyết định số 3643/QĐ-UBND xếp hạng Di tích Lịch sử
cấp thành phố đối với Đình làng Tây Am, xã Cao Minh, huyện Vĩnh Bảo, thành phố
Hải Phòng.