DI TÍCH ĐÌNH TRÀNG DUỆ
(Di tích Lịch sử cấp quốc gia)
Đình làng Tràng Duệ thuộc xã Lê Lợi, huyện An Hải xưa (nay là huyện An Dương), thành phố Hải Phòng.
Căn cứ vào bản thần tích làng Tràng Duệ, đình làng thờ hai vị thần hoàng là Nguyễn Đình Thản cùng phu nhân là Đào Nương có nhiều ân đức với dân làng, sự nghiệp gắn liền với triều Hậu Lý (571-602):
Ông Nguyễn Đình Thản và bà Hoàng Thị Đào đều là người địa phương; có công phò vua nhà Lý (Lý Phật Tử) dẹp giặc; khi mất được Nhân dân Tràng Duệ cảm ân đức lập miếu thờ; lại thường hiển linh cứu dân, giúp nước; âm phù cho vua Lý Thánh Tông dẹp giặc Chiêm Thành; được vua phong tặng cho Nguyễn Đình Thản, hiệu là Xích đương Đình lộ tướng công Đại vương; Phu nhân Hoàng Thị Đào, hiệu là Đào tam nương linh ứng hoàng hậu.
Đình Tràng Duệ quay hướng Nam ghé Đông. Theo các bậc cao niên trong làng, đình Tràng Duệ trước đây có kiến trúc hình chữ Nhị (=), mái đao cong vút, tọa lạc giữa thế đất cao ráo, bằng phẳng giữa làng. Trải qua nhiều bước thăng trầm của lịch sử, hiện nay đình Tràng Duệ chỉ còn lại kiến trúc chữ Đinh gồm ba gian tiền đường và hai gian chuôi vồ. Ba gian tiền đường gồm 4 vì kèo gỗ, được cấu trúc theo lối trụ trốn đấu sen ngồi trên câu đầu. Mái lợp ngói ta hai lớp truyền thống, chính giữa nóc mái đắp đôi rồng chầu mặt trời. Hồi mái xây lối tường hồi bổ trụ.
Trang trí kiến trúc của đình Tràng Duệ nổi bật hơn hẳn là bức cửa võng (giữa vì 1-2), chạm thủng nhiều đề tài quen thuộc: lão cúc hóa long: Mai, điểu, lân, quy. Chính giữa cửa võng chạm thủng là mặt lẵng hoa hình lục giác cắm những đóa sen bừng nở, thứ hoa cao quý mà bình dị. Trang trí tại các vị trí trên kiến trúc như: cách điệu những con thú nằm, nổi rõ cơ bắp, kẻ chồng. Hai bức vào gian cung chuôi vồ chạm đề tài: Lão trúc hóa long, rồng hướng dương mặt trân: hình lá guột hoa thị bốn cánh to, trang trí nơi bẩy hiên.
Trải qua những thăng trầm của lịch sử, đình Tràng Duệ còn lưu giữ được những di vật, cổ vật có giá trị như: Bia đá, hương án tiền, bát hương đại, nậm rượu cổ, long đình, ngai bành kiệu, hòm đựng sắc, 2 pho tượng Thành hoàng, bảng kệ đọc trúc, cuốn thần phả chữ Hán, bộ chấp kích bát bửu. Ngoài ra đình còn có một số hiện vật gốm sứ Móng Cái mới, hiện vật vải như cờ đại, y môn thêu…
Hội làng diễn ra vào ngày 10-2 được coi là lễ hội đầu xuân (thường diễn ra từ ba đến năm ngày) tùy theo mùa màng thuận lợi. Hội làng quy tụ các họ cư trú mang lễ vật như lợn, xôi về đình tế lễ. Trong ngày hội làng, thường có các trò chơi như đu tiên, vật, cờ người, hát chèo sân đình. Ngày 11/11 được chọn là ngày giỗ của Quân Thản, ngày 20-12 là ngày giỗ của bà Đào Nương. Di tích của làng trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước đã từng là khu quân nhu của quân đội tạm cất giữ đồ quân sự. Từ năm 1991 đến nay lại được khởi sắc theo bản sắc văn hóa dân tộc nhờ sự nhiệt thành của Nhân dân địa phương dưới sự lãnh đạo của Đảng, chính quyền các cấp.
Chính nhờ có những nét độc đáo của lịch sử, cũng như xét về nhiều mặt của di tích, Bộ Trưởng Bộ Văn hóa Thông tin đã ra Quyết định số 2754-QĐ/BT ngày 15/10/1994 xếp hạng đình Đình Tràng Duệ là Di tích Lịch sử cấp quốc gia.