ĐÌNH VẬT CÁCH THƯỢNG
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Đình Vật Cách Thượng thuộc xã Nam Sơn, huyện An Dương, thành phố Hải Phòng, nằm cách trung tâm huyện khoảng 2 km. Ngôi đình là biểu tượng vật chất, tinh thần của nhân dân trong cộng đồng dân cư, nơi khắc ghi những dấu ấn của con người cùng thời gian, năm tháng.
Đình làng Vật Cách Thượng thờ Thành hoàng Nguyễn Trung Thành, danh tướng thời Lý Thánh Tông, ngài đã có công giúp vua đánh thắng quân Tống, bình Chiêm và được phong làm “Tả tâm Phúc, Quản xuất toàn quân lương hướng”; “Bình Chương sự”; “Điện tiền Đại Lý quốc sư”. Ông luôn được vua yêu mến, hầu cận bên vua và được cùng bàn việc quốc sự. Ngoài ra, ông còn xin nhà vua miễn trừ thuế dịch cho dân. Khi vua Lý Thánh Tông băng hà, ông cùng quân thần phù giúp cho Thái Tử Càn Đức lên ngôi, niên hiệu là Thái Ninh. Trong trận chiến ác liệt với kẻ thù, ông đã hi sinh anh dũng. Đất nước khải hoàn, thương cảm Trung Thành là một danh tướng trung nghĩa, bậc vĩ nhân thiên cổ, nên vua đã ban tặng sắc phong: “Trung Thành Đại Vương”.
Công trình được khởi dựng từ thế kỷ XVII, XVIII. Trong ký ức của nhân dân địa phương, năm 1921 dân làng làm ngôi đình nhỏ tại bến sông Hương, đến năm 1926 xây lại ngôi đình to hơn cạnh bến sông Hương ở khu văn chỉ của làng. Vị trí nằm cạnh đường sắt Hà Nội - Hải Phòng, gần đường quốc lộ 203 (sau này gọi là đường 351). Xung quanh khu vực đình có nhiều gò đống lớn, chính vì vậy trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, bộ đội của ta đã lấy đình là địa điểm hoạt động bí mật, nơi phục kích đặt mìn, đánh giặc. Thực dân Pháp phát hiện, chúng đã phá dỡ toàn bộ ngôi đình, đình trở thành bãi đất trắng. Hòa bình lập lại, nhà nước lấy khu đất này làm kho lương thực 409 (sau này thành kho lương thực dự trữ quốc gia Đông Bắc của thành phố Hải Phòng).
Năm 2000, nhân dân địa phương dựng lại ngôi đình trên vị trí hiện nay. Ngôi đình nằm cạnh ngôi chùa rất tiện lợi cho sinh hoạt tâm linh, tín ngưỡng của nhân dân. Đình tọa lạc trên khu đất rộng khoảng trên 5 sào Bắc Bộ. Phía trước là con đường làng to, đẹp được trải nhựa chắc chắn. Đình hướng Đông Bắc, nằm trong khu dân cư, kiến trúc mặt bằng hình chữ nhị, gồm tòa tiền bái 3 gian 2 dĩ, tòa hậu cung 3 gian. Hệ thống khung chịu lực của ngôi đình làm bằng gỗ tứ thiết. Phía trước hai đầu hiên đình là hai trụ biểu, trụ có chân đế tạo giáng quả bồng, thân trụ tiết diện vuông trang trí khung câu đối mặt trước, vẽ cảnh tùng lộc mặt ngoài. Tuy mới được khôi phục, song ngôi đình vẫn mang được dáng vẻ truyền thống của làng, xã người Việt xưa.
Qua những biến cố, thăng trầm của lịch sử, các đồ thờ tự của đình cũng bị mất mát, thất lạc theo. Hiện nay, nội thất trong đình, chủ yếu là các đồ mới tạo tác được sắp đặt, bài trí khoa học.
Hằng năm, vào các dịp thánh đản 2/2; thánh hóa 12/11; thánh hạ 25/12, dân làng Vật Cách Thượng đều tổ chức cúng tế. Có những năm người dân địa phương còn tổ chức rước thánh đi quanh làng. Ngoài tế lễ trong hội, còn có các trò chơi thi đấu, như đánh cờ người, chọi gà, tổ tôm, hát chèo, hát ca trù…
Ngày 13 tháng 10 năm 2014, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 2175-QĐ/UBND công nhận đình Vật Cách Thượng là Di tích Lịch sử cấp thành phố.