CHÙA CÂU TỬ NỘI – CHÙA CÂU TỬ NGOẠI
(Di tích Lịch sử và Nghệ thuật cấp quốc gia)
Chùa Câu Tử Nội và chùa Câu Tử Ngoại thuộc xã Hợp Thành, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng.
Di tích Câu Tử Nội ẩn chứa nhiều giá trị lịch văn hóa. Trong quá trình phát triển, chùa Cầu Tử Nội mang một tổng thể kiến trúc nghệ thuật của nhiều tôn giáo tín ngưỡng nguyên thủy, dân gian. Kiến trúc chính của chùa hình chữ đinh, gồm 5 gian tiền đường và 3 gian hậu cung. Chùa quay hướng Bắc, nhìn ra suối Hùng. Trước chùa là khoảng sân hẹp, bên trái sân là khu vườn tháp. Mái lợp ngói vẩy rồng. Hậu cung là một tòa nhà dọc, bờ nóc, hai bên xây tường gạch. Điện thờ thánh mẫu song song với hậu cung chùa, một kiến trúc hoàn toàn mới. Bên kia, tòa nhà khách 5 gian nhìn ra sân sau của chùa. Tiền đường 5 gian với quy mô vừa phải dựng trên 4 vì kèo gỗ và hai hồi đốc. Các cột lim tròn kê trên chân tảng vuông. Liên kết dọc của tòa nhà là hệ thống xà thượng nối các cột cái với nhau.
Chùa Câu Tử Ngoại tên chữ là Bảo Phúc tự. Chùa quay hướng Nam đối diện với dòng sông Kinh Thầy. Căn cứ trên bia, chùa Câu Tử Ngoại được tu sửa lớn vào thời Mạc, niên hiệu Quang Hòa (1544). Di tích gồm nhiều tòa ngang, dãy dọc nhưng được bố cục gọn gàng. Kiến trúc chính hình chữ công, gồm 5 gian tiền đường và 4 gian hậu cung. Bên hồi trái là sân vuông. Sau sân là tòa thờ tổ 3 gian. Di tích vẫn giữ được phong cách nghệ thuật cổ truyền. Mái lợp ngói vẩy rồng cổ kính, rêu phong. Bờ nóc đắp bằng vôi, vữa để trơn không trang trí. Tòa hậu cung có 4 gian chuôi vồ. Phật điện của chùa gần như được bày trọn trong hậu cung theo kiểu thấp dần từ trên xuống dưới, từ trong ra ngoài. Hai bên tả, hữu tòa tiền đường đặt tượng Hộ pháp. Gian hồi đặt ban thờ Đức ông.
Những di vật được bảo lưu tại chùa Câu Tử Ngoại: Tượng Tam thế, bộ tượng A Di Đà Tam Tôn, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát, tượng Bồ Tát hiện thân, tượng Quan Âm Tống Tử, tượng Hộ pháp, tượng Ngọc hoàng… Cũng giống như chùa Câu Tử Ngoại, chùa Câu Tử Nội còn lại một số di vật: Tượng Thánh, tượng Tam Thế, tượng Quan Âm hiện thân, tượng Ngọc hoàng và Nam tào Bắc đẩu, tượng Sư Tổ, tượng Hộ Pháp, tượng Thánh Mẫu. Ngoài ra, hai ngôi chùa còn một số bát hương, bia đá…
Ngoài những ngày lễ theo truyền thống, Nhân dân địa phương còn tổ chức ngày hội lớn trong năm: Ngày 6 tháng Giêng, dân làng tổ chức lễ rước 3 vị Thành hoàng từ miếu, đình qua chùa chầu Phật, nghe kinh. Sau đó cùng vào hội vật đầu năm.
Ngày 18 tháng 01 năm 1993, Bộ Trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin ra Quyết định số 57-QĐ/BT công nhận chùa Câu Tử Nội và chùa Câu Tử Ngoại là Di tích Lịch sử và Nghệ thuật cấp quốc gia.