ĐÌNH
TRÀ SƠN
(Di
tích Lịch sử cấp thành phố)
-----
Đình Trà
Sơn thuộc xã Kênh Giang, huyện Thủy Nguyên, là công trình tâm linh, tín ngưỡng
quan trọng của người dân mỗi làng quê Việt Nam. Đình được xây dựng không chỉ là
không gian để tổ chức hội hè đình đám, diễn xướng sinh hoạt văn hóa dân gian mà
còn là không gian linh thiêng nhất để tôn thờ Thành Hoàng làng, những vị thần
có công lao to lớn đối với đất nước, Nhân dân, mà còn là nơi hội họp của chính
quyền địa phương. Tên ngôi đình được gọi theo tên địa danh nơi di tích tọa lạc
là ngọn núi Trà Sơn (núi có trồng nhiều cây chè xanh).
Đình
Trà Sơn thờ một vị Thành Hoàng làng, hiệu ngài là Đông Hải Thượng đẳng thần. Giấy
khai thần tích thần sắc làng Trà Sơn, tổng Dưỡng Chính, huyện Thủy Nguyên, tỉnh
Kiến An năm 1938 cho biết: Ngài Đông Hải là nhân thần, ngài có công trừ bệnh dịch
tả. Truyền rằng, từ niên hiệu Tự Đức thứ nhất về sau, dân làng gặp năm bị bệnh
dịch tả, cầu đảo Ngài hiển ứng, trong làng được ninh thịnh khỏi tại nạn, được
vua ban sắc phong là “Đương cảnh thành hoàng Thiên trấn cư sĩ, quyền Chưởng chư
dinh kiêm hành thủy bộ, thông minh uy dũng anh linh Đông Hải thượng đẳng tôn thần”.
Trải qua các triều đại về sau, Ngài đều được nhà vua ban sắc phong, cho phép
nhân dân xã Trà Sơn hương khói phụng thờ.
Trong
hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, đình Trà Sơn
cùng người dân địa phương đã đóng góp sức người, sức của vào công cuộc chiến đấu
bảo vệ Tổ quốc, quê hương. Theo lời khai của địa phương: những năm 1945-1948,
đình là nơi các đồng chí cán bộ huyện, thành phố hoạt động. Đình nuôi dưỡng các
đồng chí Hà Văn Phượng, Bí thư Chi bộ thôn; Tạ Văn Đồng, Xã đội trưởng; Nguyễn
Văn Giai, Chủ tịch Ủy ban kháng chiến, sau ông Nguyễn Văn Giai hy sinh tại đình.
Khoảng từ năm 1964-1966, Bộ đội đặc công của Trung ương có về ở, tập luyện chiến
đấu.
Đình Trà Sơn, xã Kênh Giang, huyện Thủy
Nguyên có lịch sử hình thành và phát triển từ lâu đời. Theo lời kể của các cụ
cao tuổi trong làng, cùng những phế tích kiến trúc của đình xưa như tảng kê
chân cột, thềm bậc đá cho biết Đình Trà Sơn được dựng muộn nhất vào thời Lê
Trung Hưng (thế kỷ XVII, XVIII), cách ngày nay trên dưới 300 năm. Đình xưa có bố
cục mặt bằng kiểu chữ Đinh truyền thống, gồm 5 gian tiền đường và 2 gian hậu
cung. Kiến trúc công trình được liên kết bằng gỗ lim, hai bên có ván sàn; hệ thống
mái ngói, đao cong. Đình xưa nằm ở vị trí cách đình ngày nay khoảng 200m theo
đường chim bay. Khoảng những năm 1962, 1963, hậu cung đình bị hư hỏng.
Sau đình được phá lấy gỗ để làm trường học, đắp đê. Khoảng từ năm 1973 - 1975,
dân làng rước thành hoàng làng về miếu Đông (cạnh đình hiện nay) để phụng thờ.
Đình nằm ở phía Đông của làng Trà Sơn,
có cảnh quan đẹp, không gian thoáng, rộng, hướng Tây Nam, mặt trước đình là
cánh đồng mênh mông, phía sau là núi Trà Sơn tạo thành thế tựa sơn. Tổng thể
công trình di tích gồm có: đại đình, lầu trống, thủy đình, nhà bia, nhà khách,
nghi môn. … Nghi môn đình kiểu tứ trụ, nằm cách đại đình một khoảng sân
rộng, có hệ thống tường bao kết nối để tạo nên không gian ngăn cách giữa nơi thờ
thành hoàng và cuộc sống của người dân. Đại đình là công trình kiến trúc chính
của di tích, có bố cục mặt bằng kiểu chữ Đinh, gồm toà tiền tế và hậu cung, xây
kiểu tường hồi bít đốc. Tiền tế gồm ba gian hai chái, dài 16.6m – rộng 8.6m,
gian giữa rộng nhất đặt ban thờ công đồng và hệ thống đồ bát bửu. Hệ mái của tiền
tế lợp ngói mũi hài, bờ nóc đắp trang trí lưỡng long chầu hổ phù. Hai đầu bờ
nóc đặt đấu chữ T và dải mây cách điệu. Các góc đao tiền tế được đắp các hình rồng,
phượng, lân, mây bằng vôi vữa. Hậu cung đình gồm hai gian nằm dọc và được nối với
tiền tế tại khoảng giữa, tạo nên mặt bằng chữ Đinh.
Mặc dù
được làm mới vào năm 2013, song đình Trà Sơn được xây dựng trên cơ sở kiến trúc
truyền thống với nguyên liệu chính là các loại gỗ tứ thiết quý hiếm với nghệ
thuật điêu khắc, trang trí trên các cấu kiện kiến trúc lại phong phú, đa dạng như:
rồng, chim, hoa sen, tứ quý hay các biểu tượng tự nhiên như vân xoắn, đao mác... Tất
cả đã tạo nên vẻ đẹp, sự uy nghi và linh thiêng của di tích, giúp di tích trở
thành ngôi nhà chung, là chốn sinh hoạt văn hóa tinh thần của cộng đồng cư dân
địa phương.
Đình
Trà Sơn hiện nay còn lưu được một số di vật, cổ vật, niên đại thể kỷ 19-20,
như:
- 02 Bia hạ mã, được
làm bằng đá xanh, kiểu thức bia dẹt. Phần bệ bia đã bị vỡ, trán bia có hình bán
nguyệt, phần thân bia được đục hạ nền để nổi chữ “Hạ mã” ở trung tâm bia.
- 02 Chân tảng kê
cột, chất liệu đá xanh. Chân tảng để trơn không trang trí, được đục giật ba cấp.
- Sập thờ, chất liệu
gỗ, hình chữ nhật, dáng chân vuông thẳng, thân sập được quây bằng những tấm ván
dầy chạm nổi các hình hoa cúc, lá thiêng, văn triện…
-
Chuông, chất liệu đồng. Quai chuông đúc hình hai con bồ lao miệng ngậm ngọc đấu
đuôi với nhau, râu và bờm quay vào trong. Thân chuông đúc 05 đường chỉ nhỏ
chạy dọc. Điểm giao nhau được tạo tác các núm chuông hình tròn xung
quanh điểm những hạt nổi.
- Tượng thành
hoàng, được tạc theo phong cách tượng tròn; chất liệu gỗ; kích thước trung
bình. Tượng đầu đội mũ cánh chuồn có trang trí hoa sen, hoa cúc. Tượng mặt
vuông chữ điền; mặc áo chùng dài chỉ để lộ hai bàn tay, tay phải để ngửa, tay
trái úp trên đầu gối trái; chân đi hia. Áo tượng chạm rồng mây, hổ phù... trên
nền sơn thếp nâu đỏ.
- Nhang án, chất liệu gỗ, hình chữ nhật, dáng
chân thẳng, thân nhang án được bổ ô to nhỏ cân đối, trong các ô trang trí chạm
thủng kết hợp chạm nổi đề tài rồng, hổ phù, hoa cúc, mây cụm…
- Bài vị, được làm
chất liệu gỗ, sơn son thếp bạc. Trên bài vị được chạm khắc các hình chim phượng,
hoa sen, lá cách điệu. .
- 01 Bát bửu, chất
liệu gỗ, phần chính của bát bửu được bố cục trong một khung vuông với trung tâm
là các vật thiêng: cuốn thư, đàn, lẵng hoa, bầu rượu, quạt vả, tù và, hòm sách,
bút lông.
- Bảng văn, chất
liệu gỗ, sơn son thếp vàng, vẽ trang trí dải mây.
- Hòm đựng sắc
phong, chất liệu gỗ, sơn son thếp vàng để trơn không vẽ trang trí.
Có thể nói, lễ hội đình làng Trà Sơn với ý nghĩa cao đẹp
là tưởng nhớ người anh hùng có công với quê hương, đất nước đã ăn sâu vào tiềm
thức của mỗi người dân nơi đây. Lễ hội chính của đình được tổ chức 3 ngày từ ngày 17 đến hết ngày 19 tháng
Giêng âm lịch hàng năm. Đoàn tế có 10 người, gồm: 1 người mạnh bái; 1người đọc
chúc; 1 người chuyển chúc; 1 người thông xướng; 1 người họa xướng; còn 5 người
vào các tuần rượu. Tế lễ ở đình Trà Sơn không chỉ là dịp để tưởng nhớ công lao
của vị thành hoàng làng, mà còn là dịp cộng cảm của cả làng trong một tâm thức,
tín ngưỡng chung. Phần hội đình tổ chức các trò chơi dân gian như: đấu vật, cầu
thùm, chọi gà, kéo co, đập niêu… Ngày hội
đình đã trở thành lời nhắc nhở, thúc giục biết bao thế hệ từ già trẻ, gái trai,
cả những người con xa quê hương đều trở về thành kính ngưỡng vọng. Điều
đó thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, một nét đẹp trong đời sống văn hóa
tâm linh, tín ngưỡng cổ truyền của người dân làng Trà Sơn.
Ngày 14/12/2021, Ủy ban nhân dân thành phố ra
Quyết định số 3636/QĐ-UBND công nhận Đình Trà Sơn, xã Kênh Giang, huyện Thủy
Nguyên, thành phố Hải Phòng là Di tích Lịch sử cấp thành phố.