TỪ ĐƯỜNG TAM TIẾN SỸ
Di tích lịch sử văn hóa cấp
thành phố
Từ đường Tam Tiến sỹ
nằm ở thôn Thạch Lựu, xã An Thái, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng.
Theo gia phả dòng họ
Nguyễn ở thôn Thạch Lựu, thủy tổ dòng họ là cụ Nguyễn Đốc Lượng quê ở Ái Châu,
Thanh Hóa ra An Lão làm nghề đông y. Cụ đã chữa khỏi bệnh hiểm nghèo cho con
gái gia đình họ Vũ nên được gia đình họ Vũ gả con gái cho. Nguyễn Kim là con thứ
của cụ Nguyễn Đốc Lượng, ông sinh năm 1470, năm 33 tuổi trong khoa thi Nhâm Tuất
(1502) niên hiệu Cảnh Thống thứ 5 đời Lê Hiến Tông, ông đỗ Đệ tam giáp đồng tiến
sỹ xuất thân, làm quan đến chức hiến sát sứ, khi mất được tặng hàm hữu thị
lang. Nguyễn Kim có 2 người con trai là Nguyễn Chuyên Mỹ và Nguyễn Đốc Tín,
trong khoa năm Hồng Thuận thứ 6 đời Lê Tương Dực (1514) 2 ông cùng ứng thi và
cùng đỗ tiến sỹ. Nguyễn Đốc Tín sau này ra làm quan cho nhà Mạc được phong đến
chức thượng thư, tước hầu. Còn Nguyễn Chuyên Mỹ là người có nhiều công lao giúp
Mạc Đăng Dung lên ngôi báu, nên ngay đợt thăng thưởng đầu tiên tháng 2 năm Minh
Đức thứ hai (1528) ông được thăng tước “Văn Đẩu Hầu” làm quan đến chức thượng
thư. Khi về trí sỹ ông mở trường dạy học, sĩ tử theo học đến 300 người và có
nhiều người thành đạt.
Khi 3 ông Nguyễn Kim, Nguyễn Đốc Tín và Nguyễn Chuyên Mỹ qua
đời, dòng họ và con cháu cùng dân làng địa phương đã dựng từ đường để phụng thờ
các ông. Nhà thờ đó gọi là từ đường tam tiến sỹ hay từ đường họ Nguyễn.
Theo các cụ cao niên của dòng họ Nguyễn ở làng Thạch Lựu kể
lại: Đền thờ Tam Tiến sỹ được
xây dựng từ xa xưa ở khu vực xứ Mả Ráng khu cánh đồng thuộc làng Thạch Lựu, đến
năm 1940 do đền ở xa khu dân cư nên việc trông nom, thờ tự gặp khó khăn nên dân
làng địa phương và dòng họ Nguyễn đã di dời về vị trí hiện nay. Qua quá trình
sinh cơ lập nghiệp, dòng họ Nguyễn phát triển và để thuận lợi cho việc thờ tự
và tưởng nhớ các bậc tổ tiên cùng những hiền nhân của dòng tộc, đền thờ Tam Tiến sỹ cũng trở thành từ đường họ
Nguyễn ở Thạch Lựu.
Từ đường Tam Tiến sỹ
được xây theo lối kiến trúc chữ Nhị gồm tòa tiền đường và nhà hậu cung,
giữa tiền đường và hậu cung là một sân nhỏ. Nhà bái đường xây theo kiểu đầu hồi
bít đốc tay ngai, mái lợp ngói mũi hài. Hệ thống cửa nhà tiền đường gồm 3 gian
theo kiểu cửa thùng, khung khách, riêng gian giữa được làm theo thúc thượng sọng,
hạ bản. Tòa hậu cung gồm 03 gian được xây theo kiểu đầu hồi bít đốc, trụ đấu.
Các đồ thờ tự chính và lớn bằng gỗ được bài trí trong từ đường đều là các di vật
cổ được sơn son, thếp vàng có niên đại cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX.
Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ (1967 - 1968) và cuối
năm 1972, bệnh viện Kiến An sơ tán về địa phương. Từ đường trở thành phòng phẫu
thuật ngoại khoa của bệnh viện Kiến An. Cho đến ngày nay, khi nhắc đến những
danh tài mặc sỹ của huyện An Lão đều tự hào kể đến Tam Tiến sỹ ở làng Thạch Lựu,
xã An Thái và lưu truyền công tài của 3 cha con họ Nguyễn qua những câu thơ:
“Đồng thế đồng triều
tam Tiến sĩ
Nhất gia nhất nhật lưỡng
vinh qui”
Nghĩa là:
“Cùng thời ba vị Tiến
sĩ làm quan cùng triều
Một nhà hai người thi
đỗ về làng vinh quy một ngày”
Hàng năm, tại di tích được tổ chức lễ hội vào ngày 5 tháng
Chạp là ngày kỵ của thánh, dân làng cùng dòng họ tổ chức lễ dâng hương. Ngoài
ra vào dịp Thanh minh, dòng họ Nguyễn còn tổ chức lễ bái dâng hương theo hình
thức Chạp tổ truyền thống của các dòng họ. Đặc biệt, dịp Tết Nguyên đán, các
gia đình trong dòng họ Nguyễn đều thành tâm mang lễ đến từ đường để dâng cúng
thánh và các vị tiên hiền của dòng họ đã quá cố, nếp sinh hoạt này đã trở thành
một tập tục truyền thống văn hóa tốt đẹp của dòng họ Nguyễn ở Thạch Lựu, An
Thái.
Từ đường Tam
Tiến sĩ, xã An Thái đã được UBND thành phố Hải Phòng ban hành Quyết định và cấp
bằng xếp hạng “Di tích lịch sử văn hóa” theo Quyết định số 3040/QĐ-UBND ngày 30
tháng 10 năm 2001.