CHÙA LAI THỊ
Di tích lịch sử văn hóa cấp
thành phố
Chùa Lai Thị có tên
chữ là Hương Mỹ tự tức là chùa cảnh đẹp nổi tiếng, nằm trên địa bàn xã Tân Dân,
huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, cách trung tâm thành phố Hải Phòng khoảng
17km.
Di tích chùa Lai Thị
được tái lập vào đầu thời Nguyễn (Gia Long - 1802 - 1819). Ngôi chùa thể hiện
nhu cầu văn hóa tín ngưỡng của cư dân địa phương trong quá trình hình thành cơ
cấu làng xã bền vững và cởi mở. Chùa Lai Thị được tọa lạc trên một khu đất cao
ráo bằng phẳng, tựa kề làng xóm, mặt chính hướng về phía Tây, nơi có cánh đồng
lúa cùng con đường nhỏ chạy ngang qua phía trước. Chùa được xây dựng kiến trúc
kiểu chữ đinh, gồm 3 gian bái đường, 2 gian chuôi vồ, bao gồm nơi thờ tự các
pho tượng Phật, ban thờ Đức ông, ban thờ Mẫu. Từ chính giữa tòa bái đường, qua
sân chùa được lát gạch kiểu Bát Tràng, giữa sân chùa và phần phía trước sân, vườn,
hồ nước, cây lưu niên, kiến trúc Phật điện, gian thờ các vị sư tổ khu nhà ni,
khu nhà phụ…
Nét đặc sắc của ngôi
Chùa là hệ thống tượng phật bằng đá được tạo tác theo kỹ thuật tượng tròn. Các
pho tượng này được bài trí tại tòa Phật điện, gồm:
1. Ba pho tượng Tam
thế được đặt ở vị trí cao nhất, đặc tả ngồi tạo thiền trên đài sen bằng đá,
khuôn mặt tròn, đầy, bầu bĩnh.
2. Tượng thích ca,
trong tư thế thuyết pháp tọa thiền trên tòa sen, hai tay đặt ngang gối.
3. Tượng Thích ca niệm
hoa được đặc tả trong tư thế ngồi trên tòa sen, một tay đặt trên gối, tay kia
đưa lên cầm búp sen.
4. Tượng “Vua” ngồi
trên bệ vương, đầu đội mũ vành cao, cáo chạm nổi một con chim đang lao xuống,
trang phục của pho tượng là áo hoàng bào có chạm hình rồng.
5. Tượng quan âm tọa
sơn được tạo trong tư thế chân xếp, chân co, hai bàn tay đặt trên đầu gối, ngồi
trên tảng núi đá cách điệu.
6. Hai pho tượng sư
tổ bằng đá được đặt tại gian thờ tổ, được đặc tả mặc áo chùng, vạt áo chéo, hai
bàn tay lồng vào nhau.
Những pho tượng Phật
bằng đá này tương tự như các nhóm tượng cùng loại ở chùa Hòa Liễu (Kiến Thụy),
chùa Trung Hành (Hải An), chùa Chiêu Tường (An Dương), chùa Lôi Động (Thủy
Nguyên thuộc văn hóa Mạc thế kỷ XVI. Ngoài các di vật tượng đá được bài trí tại
tòa Phật điện còn có một số đồ thờ tự bằng gỗ, phủ sơn son thếp bạc, một tượng
voi nhỏ, hai bệ đá hoa sen của các pho tượng đá khác để ngoài Phật điện. Trên
Phật điện nhà thờ Sư tổ có các pho tượng chất liệu gỗ đề có niên đại nghệ thuật
Nguyễn thế kỷ XIX, XX…
Trong cuộc kháng chiến
9 năm chống Pháp, chùa Lai Thị luôn giữ vững là một cơ sở quan trọng trú quân,
cất giữ tài liệu của lực lượng kháng chiến mặt trận Hải Phòng – Kiến An. Năm
1947, chùa bị giặc Pháp đột phá, nhà sư trụ trì bị tra tấn dã man nhưng vẫn
kiên gan bảo vệ cơ sở, không xưng khai. Đến năm 1951, ngôi chùa được phục dựng
lại, năm 1952 (Nhâm Thìn) hoàn thành.
So sánh với nhiều
làng quê chuyên canh tác nông nghiệp của miền duyên hải ngày nay, sinh hoạt lễ
hội truyền thống của làng Lai Thị cũng có nhiều nét tương đồng, phổ biến như lý
do mở lễ hội, để dân làng tưởng nhớ, suy tôn người có công với làng, xã, thời
gian mở lễ hội vào cữ mùa xuân là thời gian ngơi nghỉ tạm thời của một chu kỳ sản
xuất nông nghiệp. Lễ hội chùa Lai Thị diễn ra vào ngày 10 tháng giêng âm lịch,
hội làng tổ chức vào 12 tháng hai âm lịch. Lễ hội thu hút sự tham gia của cả cộng
đồng làng xã với các nghi lễ: Rước, dâng lễ lên ban thờ Phật tại chùa bằng các
sản phẩm nông nghiệp được tạo ra trong đời sống thường ngày, cầu mong sự bảo trợ
của Phật thánh cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Có thể khẳng định, sự tồn
tại của ngôi chùa đã tạo sự cân bằng trong đời sống văn hóa tâm linh của nhân
dân địa phương, góp phần vào việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở hiện nay. Đồng
thời, chùa giúp cho mỗi thành viên trong cộng đồng làng xã địa phương có vốn hiểu
biết bổ ích về quê hương, đất nước, nêu gương các thế hệ đi trước, gắn bó với sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Chùa Lai Thị là một trong số ít ngôi chùa còn giữ được nhiều pho tượng
Mạc nhằm góp thêm một nguồn tư liệu quan trọng trong việc nghiên cứu lịch sử và
văn hóa Việt Nam thế kỷ XVI ở Hải Phòng. Với những giá trị về mặt tinh thần và
vật chất, Chùa Lai Thị (Hương Mỹ Tự) đã được UBND thành phố Hải Phòng xếp hạng
và cấp bằng công nhận “Di tích lịch sử văn hóa” cấp thành phố theo Quyết định số
889/QĐ-UBND ngày 26 tháng 04 năm 2006.