ĐỀN -
CHÙA BÁCH PHƯƠNG
(Di tích Lịch sử - kiến trúc nghệ thuật cấp quốc
gia)
-----
Đền - chùa Bách Phương nằm trên
địa bàn xã An Thắng, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, cách trung tâm thành phố
khoảng 20km. Đây là di tích lịch sử
chứng minh cho truyền thống yêu nước, chống giặc ngoại xâm thế kỷ XIII.
Đền Bách Phương tọa lạc
trên khu đất cao ráo, xa cách khu dân cư; mặt chính đền quay hướng Tây, phía
trước là bình phong xây kiểu cuốn thư nhỏ án ngữ mặt tiền, phía sau là giếng nước
trong xanh; thềm hiên là 3 lớp đá xanh và lớp cửa ngưỡng gỗ. Tổng thể kiến trúc
của đền kết cấu theo kiểu chữ Đinh chia làm hai phần: bái đường và vì muống hậu
cung. Bái đường gồm 5 gian có 4 vì gỗ, loại 4 hàng cột mỗi vì; kết cấu vì nóc
kiểu “trụ trồng - đấu sen”, riêng hai vì nóc hồi tường kết cấu kiểu giẻ quạt,
kèo cong hình cổ ngỗng. Ống muống hậu cung được kết cấu vuông với trung tâm của
tòa bái đường. Cung trong được tạo bởi ván cửa gỗ sơn son thiếp vàng, vì nóc kết
cấu kiểu giá chiêng đo xà thượng, xà hạ cung ngoài nối dài. Đền Bách Phương trải
qua 5 lần tu sửa, tôn tạo từ khi khởi dựng đến nay.
Đền Bách Phương hiện tại còn lưu giữ được
một số cổ vật có giá trị có niên đại từ đầu thế kỷ thứ XIX đến đầu thế kỷ thứ
XX, phong cách nghệ thuật thời Nguyễn như:
(1). Gỗ kiệu bát cống gồm 8 thanh rồng liên kết với nhau qua hệ thống trụ
xoay, nhờ hệ thống này mà cỗ kiệu có thể tháo lắp được dễ dàng.
(2). Khám gỗ chứa ngai tượng Thành hoàng cao 108cm, dài 230cm trang trí
sơn thếp những đề tài quen thuộc như lưỡng long chầu nguyệt, lão cúc, lão trúc…
Bên trong cỗ khám đặt vị tượng Thành hoàng ngự trên ngai rồng trong thế thiết
Triều.
(3). Đại tự 05 bức gồm 02 loại (hình chữ nhật phẳng, chữ Hán dịch nghĩa:
Thượng đẳng từ, Bảo ngã hậu sinh và Đông A danh tướng).
(4). Đặc biệt, di tích còn giữ được 02 bức đại tự được trang trí nghệ
thuật tinh xảo, hình cuốn thư nền hoa gấm, cả 02 bức đại tự đều treo giữa gian
trung tâm của tòa bái đường.
Bức số 1: Niên hiệu Hoàng Triều Ất Sửu niên (1925), chữ đề có phiên âm
Hán Việt như sau: Đông A danh tướng/ Nam quốc linh thần/ Lịch triều sắc tặng/ Vạn
tuế tất phân/ Kim phối vĩnh mạc/ Thạch mã vô trần/ Lẫm nhân chính khí/ Hiệu thử
phương dân.
Bức số 2: Niên hiệu Khải Định năm thứ 10 (1925), chữ đề có phiên âm Hán
Việt như sau: Thiên độ Đông A/ Phúc Lộc sinh mạc già/ Xã tắc thức vô khuynh/
Càn khôn hoạch thư anh hùng sự/ Bảo hộ trang hoa hiển hách/ Tháng mạnh hạ cùng
tiến.
(5). Sắc phong: Đền Bách Phương là một trong số rất ít linh từ ở Hải
Phòng hiện nay có số lượng sắc phong nhiều, 39 bản sắc hiện tại Đền còn giữ được
12 bản sắc sao, với niên đại sớm nhất Đức Long thứ 6 Lê Thần Tông 1643, rải rác
các đời vua tiếp theo, đến sắc có niên đại muộn nhất năm Khải Định thứ 9 (1924).
(6). Ngoài ra, tại khuôn viên Đền còn bảo lưu nhiều cổ vật có giá trị
nghệ thuật như: Đèn nến, Bát hương, Kiệu rồng, Khám tượng, Nậm rượu, Hương án…
Lễ hội hàng năm của đền được tổ chức vào ngày mồng 10 tháng 2 âm lịch, kỷ
niệm ngày sinh nhật của Thành hoàng. Lễ hội diễn ra 3 ngày, gồm phần tế lễ, rước
tượng và các trò chơi dân gian thượng võ như: võ, vật, cờ tướng...
Chùa Bách Phương có tên chữ là Tân Hoa tự được xây dựng từ
giữa thế kỷ XVI có niên đại Mạc Diên Thành (1585), chùa trước đây có quy mô kiến
trúc rộng lớn, từng là chốn trường ốc của cả vùng An Lão, An Dương, Kiến Thụy.
Xưa kia, chùa nằm ở liền kề đền Bách Phương với cơ ngơi bề thế gồm phật điện,
nhà tổ, nhà khách, nhà tăng, cả thảy hơn 36 gian đã được tiêu thổ kháng chiến đề
phòng giặc Pháp và tay sai trở vào chiếm đóng. Sau ngày giải phóng, thể theo
nguyện vọng của nhân dân địa phương, chính quyền cơ sở đã cho chuyển hết cơ sở
vật chất của ngôi chùa cũ ban đầu về vị trí hiện nay, cách đền Bách Phương khoảng
300m.
Chùa mặt chính quay về hướng Tây; kiến trúc kiểu chữ đinh, tường xây gạch,
mái lợp ngói ta 2 lớp, bộ khung gỗ gian tiền đường gồm 5 gian 6 vì gỗ, phần
chuôi vồ kết cấu 3 gian. Vì nóc kết cấu kiểu “trụ trồng – đấu sen”, một biến thể
của vì kiểu giá chiêng. Chùa Bách Phương có giá trị như một bảo tàng nghệ thuật
cổ thể hiện qua các pho tượng phật có niên đại từ thế kỉ thứ XVI, XVII, XVIII
cùng hệ thống bia kí niên đại Hậu Lê, Nguyễn.
Các di vật đang được
lưu giữ tại chùa Bách Phương:
(1). Tượng Phật: Ba pho tượng Tam thế, tượng A Di Đà, tượng Quan Âm Chuẩn
Đề, tượng Thích Ca sơ Sinh, tượng Nam Tào – Bắc Đẩu, tượng Quan Âm tọa sơn, tượng
vị thánh tăng, tượng Thái thượng lão quân và tượng Thập Điện Minh Vương, tượng
Đức Ông, tượng Mẫu, tượng 3 vị tổ sư…
(2). Bia đá, trúc đài: cùng với số tượng pháp có phong cách nghệ thuật đặc
sắc, tiêu biểu cho dòng tượng thế ký XVII, XVIII ở vùng duyên hải Hải Phòng. Hiện
nay, tại chùa Bách Phương còn lưu giữ được 08 bia đá, 01 cây thiên đài trụ ghi
lại bóng dáng của ngôi chùa xưa…
Trên cây thiên đài trụ có niên hiệu Dương Đức nguyên niên (1672) có khắc
3 bài thơ chữ Hán, được dịch nghĩa như sau:
Bài số 1: Tôn từ khang ninh/ Đức công tiên tổ/
Cung thử huynh đệ/ Đại đại thông minh. Nghĩa
là: Con cháu đất này khá giả, nhờ phúc đức tổ tiên, anh em thành đạt.
Bài số 2: An lão tứ tình/ Bá hoa thắng địa/ Tân tự
di hình/ Song hổ thi nhiêu/ Sơn thủy hữu tình. Nghĩa là: An Lão như vầng sao sáng, đất Bá hoa có ngôi chùa tọa
trên thế đất hổ chầu, sơn thủy hữu tình.
Bài số 3: Hoàng viên vĩnh mạc/ Hải cánh hà thành/
Cụ công đình bảo/ Thiên tải trung kiên. Nghĩa
là: Chùa Bá hoa tồn tại và vững chắc ngàn đời.
(3). Đồ đồng, gồm: khay đèn, đài quả, đỉnh đốt trầm và hạc - rùa.
(4). Đồ gỗ, gồm: quả đài có nắp, mâm bồng, ống hương.
(5). Đồ gốm, gồm: nậm rượu, bát hương, lọ cắm hoa.
(6). Ngoài các hiện vật kể trên, trước đây, trong chùa còn có quả chuông
đồng nặng hơn 7 tạ, giai đoạn năm 1946 – 1947, chuông đã được dân làng tự nguyện
ủng hộ công binh xưởng đúc vụ khí, đạn dược đánh giặc.
Trải qua năm tháng do tác động của nhiều yếu tố, song, ngày nay đền - chùa
Bách Phương vẫn giữ được những nét độc đáo riêng biệt, là nơi sinh hoạt văn hóa
tín ngưỡng của người dân địa phương và thu hút du khách thập phương đến tham
quan, chiêm bái.
Ngày 12/12/1994, Bộ trưởng Bộ Văn hóa thông tin ra quyết định
số 3211-QĐ/BT công nhận đền – chùa Bách Phương là Di tích lịch sử - kiến trúc
nghệ thuật cấp quốc gia.