ĐÌNH VÀ ĐỀN XUÂN ÁNG
Di tích lịch sử văn hóa cấp
thành phố
Đình và đền Xuân Áng
ở xã Trường Sơn, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng là nơi thờ hai vị thành
hoàng làng Cao Sơn và Quý Minh.
Đình Xuân Áng thờ
thành hoàng làng Cao Sơn, theo nội dung của bản thần phả có tóm tắt về nhân vật
Cao Sơn như sau: Vào thời Hùng Vương thứ 18 có cử tướng Cao Sơn đem quân mã về
vùng này chốt giữ chặn giặc. Khi hành quân qua trang Xuân Áng thuộc quận Trà Hương,
trấn Hải Dương, quan sát thấy địa hình, cảnh vật nơi đây vô cùng ngoạn mục có
núi, có sông quần tụ trong thể hổ - long. Cao Sơn liền lệnh cho quân sĩ dừng
chân tại đây, nhân dân nơi đây vui mừng tiếp đón đội quân của Triều Hùng đến,
sau ngày ca khúc khải hoàn, đoàn quân trên đường trở lại triều đình, đi qua
Xuân Áng, tướng Cao Sơn lại hạ lệnh cho dừng binh tại đền Quán Tước và cho quân
mổ trâu, lợn, dê để cúng tế trời đất, ăn mừng thắng lợi. Dân làng địa phương
cũng được mời ra cùng với quân sĩ đón mừng chiến thắng. Sau đêm ấy, trời đột ngột
trở cơn giông tố mịt mùng, thấy lạ nên Cao Sơn phi ngựa lên đỉnh núi xem xét, rồi
không thấy ông trở về. Dân làng cùng quân sĩ vô cùng kinh ngạc, đã tâu lên triều
đình, vua Hùng thương xót công lao của vị tướng tài có nhiều công lao với đất
nước, theo lòng dân chúng địa phương, bèn phong sắc cho Cao Sơn làm thành
Hoàng, thượng đẳng thần. Chuẩn cho dân làng Xuân Áng được lập nơi thờ tự để
ngàn năm hương khói. Vua còn sai sứ giả mang sắc về tận Xuân Áng phong.
Nhân vật thành hoàng
thứ hai được nhân dân thờ tại đền Xuân Áng là Bạch Nhạn - là một nữ nhi có công
âm phù cho nhiều đời Vua, quân tướng lừng danh trong lịch sử chiến đấu chống
ngoại xâm như Hùng Duệ Vương, Lê Thái Tổ, Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, được tặng
Mỹ tự “Trình tĩnh đệ nhất công thần. Giao cho dân ấp Xuân Áng lập miếu đền thờ
cúng để ghi nhớ”. Ngoài ra đền còn phối thờ Vũ Thị Quý Minh, phu nhân của Vương
Hiển, người sinh sống ở mảnh đất Văn Tràng, An Tràng (nay thuộc xã Trường Sơn)-
có công tham gia cuộc khởi nghĩa do Lý Bí lãnh đạo, lập nên nhà nước Vạn Xuân
Đình Xuân Áng được nằm
trên dải đất bằng phẳng, có diện tích tổng thể khoảng hơn 4000 m2,
có bố cục kiểu chữ đinh gồm 5 gian tiền đường, 3 gian chuôi vồ - hậu cung. Kết
cấu vì nóc mái kiểu kẻ chồng - giá chiêng trên nhiều bộ phận chính của bộ khung
gỗ ngôi đình như: Đầu dư, kẻ, hoành gian, còn nhiều trên bản điêu khắc gỗ mang
dấu ấn nghệ thuật Nguyễn thể hiện qua việc chạm rồng, nghê, phượng, qui, là bốn
linh vật linh thiêng trong bộ tứ linh.
Đền Xuân Áng cách
Đình gần 1km, có bố cục mặt bằng kiểu chữ Đinh, bộ khung gỗ gồm 3 gian, 2 chái,
mái lợp ngói ta hai lớp, kết cấu vì nóc mái kiểu kẻ chồng - giá chiêng, ngoài bệ
ngưỡng gỗ phân cách nội thất di tích với thềm hiên sân vườn và cảnh quan cây
xanh, hồ nước chảy từ thung núi xuống.
Các di vật đáng quan
tâm gồm có:
1. Nhang án tiền: 1
cái đặt ở chính giữa tòa bái đường, xung quanh nhang án được trang trí nhiều mảng
đề tài theo trật tự ô, mảng đối xứng nhau theo thàng băng, hàng trên dưới.
2. Bát biểu: Được
giá theo bộ, gồm 10 cây
3. Tượng: Thánh Cao
Sơn, chất liệu gỗ, được tạo theo kỹ thuật tượng tròn, sơn thếp, trong thế uy
nghi
4. Khám thờ: nơi đặt
ngai rồng cùng vị tượng thành hoàng, được sơn thếp, trang trí màu sắc
5. Câu đối: 02 đôi
kiểu lòng máng.
6. Thần phả: 01 cuốn
do địa phương sưu tầm
7. Sắc phong: Cho
hai vị Cao Sơn và Bạch Nhạn gồm 03 bản thuộc một số vua nhà Nguyễn.
Để tưởng nhớ công
lao của Cao Sơn và Bạch Nhạn, hằng năm ngày 16, 17 tháng 2 âm lịch (ngày sinh của
đức Cao Sơn), dân làng tổ chức lễ hội, rước mẫu Bạch Nhạn từ đền vào đình và
ngược lại. Ngoài phần nghi lễ, các trò chơi dân gian cũng được tổ chức tại đình
như: Thi đấu vật, đi cầu thùm, chọi gà, diễn xướng… thu hút đông đảo nhân dân địa
phương và thập phương.
Di tích đình và đền Xuân Áng là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng truyền
thống của nhân dân địa phương và là nơi khai thác tiềm năng du lịch văn hóa tại
địa phương. Bên cạnh đó còn giáo dục truyền thống văn hóa lịch sử cho thế hệ trẻ,
để tiếp tục giữ gìn và phát huy những giá trị của đình, đền Xuân Áng, Ủy ban
nhân dân thành phố đã công nhận đình và đền Xuân Áng là Di tích lịch sử văn hóa
cấp thành phố tại Quyết định số 178/QĐ-UB ngày 28 tháng 01 năm 2005.