LĂNG MỘ THƯỢNG THƯ - TIẾN SĨ NHỮ VĂN LAN
TỪ ĐƯỜNG NHỮ - NGUYỄN VÀ NỀN ĐÌNH AN TỬ
(Di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố)
Cụm di tích lăng mộ Thượng thư - Tiến sĩ Nhữ Văn Lan, Từ đường Nhữ - Nguyễn và nền đình An Tử nằm trên địa bàn xã Kiến Thiết, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng.
1. Lăng mộ Thượng thư - Tiến sĩ Nhữ Văn Lan
Nhân dân địa phương thường gọi nơi này là Mả Nghè (tức là nơi an nghỉ cuối cùng của quan Nghè - Thượng thư Nhữ Văn Lan). Nhữ Văn Lan, quê làng An Tử, tổng Hán Nam, huyện Tiên Minh, phủ Nam Sách, tỉnh Hải Dương (nay là thôn Nam Tử, xã Kiến Thiết, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng). Thuở nhỏ tên Văn Lai, lớn đổi tên là Văn Lan. Tại khoa thi năm Quý Mùi (1463), ông thi đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ, sau ông ra làm quan cho Triều Lê và được thăng đến chức Thượng thư Bộ Hộ, trông coi phủ nội vụ. Trong thời gian làm quan, ông nổi tiếng thanh liêm, chính trực, được vua sủng ái. Khi về quê trí sĩ, ông giúp đỡ dân thôn xây đắp truyền thống giáo dục, học hành. Sau khi ông mất, Nhân dân địa phương đã an táng tại Mả Nghè và gìn giữ cho đến ngày nay.
Lăng mộ hiện tại tọa lạc trên khu đất rộng 9 sào Bắc Bộ, trên cánh đồng lúa của thôn Nam Tử. Nơi đây có 3 ngôi mộ: Mộ ở giữa bia ghi: Lê Triều Tiến sĩ- Thượng thư Nhữ Văn Lan; Mộ bên phải: Tổ tỉ mạch quý phu nhân - Khuyết danh; Mộ bên trái: Nữ tử họ Nhữ hiệu là Từ Thục. Như vậy, các ngôi mộ trong di tích gồm mộ vợ chồng quan Thượng thư và mộ người con gái Nhữ Thị Thục, là ông bà ngoại và mẹ của danh nhân văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm.
2. Từ đường dòng họ Nhữ - Nguyễn
Từ đường họ Nhữ được hình thành từ khi Nhữ Văn Lan về “Ân tứ vinh qui” tại quê nhà sau khi đỗ tiến sĩ vào năm 1463. Tuy nhiên, sau khi Thượng thư Nhữ Văn Lan qua đời, người con trai trưởng đã về định cư tại làng Hoạch Trạch (Hải Dương) nên từ đường không còn người trông coi. Vậy nên, Nguyễn Bỉnh Khiêm đã cho con cháu của mình sang hương hỏa. Từ đó, từ đường đảm nhiệm thêm vai trò chức năng về dòng họ Nguyễn, tên gọi của di tích Nhữ - Nguyễn có từ đây. Thời gian này, Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm có cúng vào từ đường của dòng họ một lư hương gốm, nhưng lư hương gốm đã bị vỡ, chỉ còn lưu giữ vài mảnh nhỏ cùng 2 tư liệu là bản “Nhữ Thị gia phả” và “Nguyễn Thị gia phả”.
Hiện nay dấu tích của từ đường không còn, toàn bộ việc thờ cúng, lưu giữ các di vật do người trưởng họ (ông Nhữ Văn Hạnh) trông coi. Một số di vật còn lưu giữ: Tượng Thượng thư tiến sĩ Nhữ Văn Lan, Biển Tiến sĩ, mảnh lư hương gốm…
3. Nền đình An Tử
Trước năm 1945, di tích còn nguyên vẹn, năm 1947 đình đã bị phá hủy để thực hiện tiêu thổ kháng chiến. Do vậy, hiện nay di tích chỉ còn nền cũ, các kiến trúc gỗ, đồ thờ tự, bia ký, sắc phong thần phả… đã bị thất truyền, chỉ còn lại tượng thành hoàng làng Tiến sĩ Thượng thư Nhữ Văn Lan (do dòng họ đưa về từ đường giữ gìn).
Hiện nay nền đình An Tử nằm ở phía bắc làng An Tử, dấu tích còn lại là một gò đất cao, bên trên trồng cây xanh, phía dưới là ao.
Theo các nguồn tư liệu và trí nhớ của dân làng, đình làng An Tử ngoài việc thờ Thành hoàng làng Nhữ Văn Lan, còn phối thờ các vị khác, tuy nhiên không xác định được vì chưa tìm thấy tư liệu lịch sử.
Cụm di tích lăng mộ Thượng thư - Tiến sĩ Nhữ Văn Lan, Từ đường Nhữ - Nguyễn và nền đình An Tử phản ánh cuộc đời và sự nghiệp về một vị danh nhân khoa bảng của huyện Tiên Lãng, về người mẹ của danh nhân văn hóa Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. Có thể khẳng định, cụm di tích có nhiều giá trị về lịch sử và văn hóa cần gìn giữ và phát huy.
Ngày 11/02/2003, Ủy ban nhân dân thành phố ban hành quyết định số 355/QĐ-UB công nhận cụm di tích lăng mộ Thượng thư - Tiến sĩ Nhữ Văn Lan, Từ đường Nhữ - Nguyễn và nền đình An Tử là Di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố.