ĐÌNH
NGỌC XUYÊN
(Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia)
-----
Đình Ngọc Xuyên có tên thường gọi là
Đình Ngọc. Nằm tại dưới chân Suối Rồng, Ngọc Xuyên, Đồ Sơn, Hải Phòng. Đình
thuộc quần thể di tích Đình Ngọc Xuyên- Suối Rồng- Tháp Tường Long, đình được
xây dựng từ cuối thế kỷ XVII, đầu thế kỷ XVIII.
Nằm dưới chân núi Tháp là ngôi đền
Ngọc Xuyên thờ thần “Hùng Trấn Điểm Tước” - vị thủy thần Đồ Sơn, cũng là thành hoàng
chung cho cả vùng Đồ Sơn. Vị Thần đã được triều đại phong kiến sắc phong là
“Thượng Đẳng thần” nên đền còn được gọi là “Thượng Đẳng Từ” (đền, đình thờ
đức thần cao nhất). Bài vị thờ thần Điểm Tước được đặt trang trọng
trong hậu cung của đền (đình), hậu cung này cũng được xây từ rất sớm,
không rõ từ năm nào nhưng tiền sảnh mới được dựng từ thời Tự Đức năm 28 (1875),
chữ vẫn còn chạm rõ ở xà đền (đình). Năm 1988 đền được trùng tu, cùng
năm đó người dân Đồ Sơn đã đặt tượng “Lục vị Tiên Công” thờ chung với thần.
Đình Ngọc Xuyên được xây dựng trên một
gò đất cao với diện tích và quy mô vừa phải, bố cục hình chữ đinh, gồm 5 gian
bái đường và gian hậu cung, gian ống muống. Đình có 9 nóc, làm bằng gỗ chò chỉ,
quế thơm, mái lợp ngói ta, thiết kế theo kiểu cung đình. Năm 1929, đình được
xây dựng lại theo kiến trúc kiểu chữ đinh với 5 gian đại bái, 3 gian hậu cung
theo nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn. Đây là ngôi đình cổ duy nhất của tổng Đồ
Sơn xưa còn lại đến ngày nay; Đình chỉ có 2 mái, mái trước và mái sau, không có
mái phải và mái trái, lối kiến trúc này gọi là “Tường hồi bít đốc” (2 bên
hồi được xây tường từ dưới lên mái) không có đường bờ giải và đường bờ guột
như hệ thống các đình khác mà thay vào đó là hệ thống 2 cột trụ 2 phía đầu hồi
của đình. Kiến trúc 2 mái, hai mái trước và sau rất rộng như sà xuống mặt đất.
Mái đình lợp bằng ngói mũi hài. Phía trên đường bờ nóc của mái đình là hình
tượng hổ phù. Trên cửa chính của Đình Ngọc Xuyên được chạm theo kiểu chạm nổi
khắc họa hình tượng tứ quý: tùng, cúc, trúc, mai với 5 cửa võng và 10 câu đối
tạo thêm được sự lộng lẫy của đình Ngọc Xuyên, chữ được sơn thếp, dát vàng;
trên các đầu kìm, đầu bẩy, các xà kẻ, rường cuốn là những hình ảnh của tứ linh (long,
ly, quy, phượng) tản vân (áng mây), cỏ cây hoa lá thiên nhiên...
quen thuộc, được chạm khắc tinh xảo. Nội thất đình rực rỡ ánh sắc kim của kiệu
rồng, long khám, ngai, bài vị, hương án, chấp kích, bát bửu, hoành phi... được
chạm trổ, trang trí và sơn son thếp vàng lộng lẫy tạo sự ấm áp, uy nghi và tràn
đầy sinh khí phá tan cảm giác lạnh lẽo u tịch thường thấy ở chùa, miếu. Đình
Ngọc Xuyên gồm có gian đại đình, gian ống muống, hậu cung. Mặt ngoài phía trước
đình có 2 cột trụ, sân đình hình vuông với diện tích tương đối nhỏ được lát
gạch đỏ 40cm x 40cm. Sân đình dùng để làm nơi cử hành các nghi lễ trước khi vào
làm lễ trong gian thờ chính, là nơi hội họp chơi các trò chơi dân gian như cờ
người, cờ tướng v..v. Xung quanh là hệ thống tường bao. 2 bên là 2 cửa ngách.
Nghi môn của đình Ngọc Xuyên được xây dựng vô cùng nổi bật với 2 cột đồng trụ
cao vượt lên ngang bằng với mái đình. Nghi môn bao gồm: Chính Môn, Tả Môn, Hữu
Môn. Hiện nay đình còn giữ được 16 thần sắc vua phong cho “Điểm tước thần
vương” lưu trong quyển tập hợp những thần sắc năm 1906 - 1909, long đình, nhang
án tiền, ngai, khám; ngai khám thờ thành hoàng Điểm tước…
Hàng năm, cứ đến ngày mùng 9 tháng
giêng, Đình Ngọc tổ chức lễ khai xuân đầu năm. Đình còn là nơi tổ chức các hoạt
động phục vụ cho Lễ hội chọi trâu truyền thống của Nhân dân địa phương. Ngày
1/8 tổ chức Lễ thượng cờ khai hội. Ngày 7/8 tổ chức Lễ Rước nước từ Đền nghè về
Đình. Ngày 8/8 tổ chức Lễ trình trâu và đêm ngày mùng 8, rạng ngày mùng 9 làm
Lễ xuất trận. Ngày 10/8 tổ chức Lễ Tạ Thành hoàng. Ngày 16/8 tổ chức lễ Tống
thần. Ngoài giá trị lịch sử, đình làng Ngọc Xuyên là một phần không thể tách
rời trong không gian và thời gian của Lễ hội truyền thống chọi trâu Đồ Sơn. Với
những giá trị văn hoá truyền thống và đậm đà bản sắc của người dân miền biển Đồ
Sơn.
Đình Ngọc Xuyên - Suối Rồng - Đền Cô
Chín - Đền bà Chúa Ngũ Phương là sự kết hợp hài hoà giữa tín ngưỡng tâm linh với
du lịch văn hoá trong tổng thể các điểm di tích - danh thắng có giá trị của
quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng chắc chắn việc phát huy giá trị của di tích
này sẽ đạt hiệu quả hơn, góp phần mở mang kinh tế ở địa phương hoà nhập với xu
thế chung của đất nước trong giai đoạn hiện nay.
Với những giá trị lịch sử, văn hoá
truyền thống và đậm đà bản sắc của người dân miền biển Đồ Sơn, ngày 03/8/2007,
Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao & Du lịch)
quyết định xếp hạng Đình Ngọc Xuyên là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc
gia./.