ĐÌNH QUÝ KIM
(Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố)
Đình Quý Kim thuộc phường Hợp Đức, quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng, cách trung tâm thành phố khoảng hơn 10 km. Đây là công trình kiến trúc, văn hóa tín ngưỡng, nhằm gìn giữ thuần phong mỹ tục của quê hương, tri ân những người có công với dân, với nước.
Ngôi đình được dân làng xây dựng để tôn thờ ba vị Thành Hoàng: Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, Trần Minh Thắng tôn thần, Đông Hải Đại vương Đoàn Thượng. Trong đó, ngài Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn là một vị Quốc Công tiết chế, anh hùng trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông của quân dân nước Đại Việt trong thế kỷ XIII; ngài Trần Minh Thắng tôn thần các nhà nghiên cứu cho rằng ông là danh tướng trong quân đội nhà Trần hoặc một thủ lĩnh có công tập hợp lực lượng tại chỗ kháng chiến, tại khu vực Chân Kim (Quý Kim hiện nay); ngài Đông Hải Đại Vương Đoàn Thượng là người Gia Lộc tỉnh Hải Dương, vốn là bậc trung thần đời Lý Huệ Tông, giữ chức trấn thủ vùng duyên hải gồm Hải Phòng - Hải Dương ngày nay. Sau khi tử trận, con cháu ông nhiều người di cư về vùng ven biển Hải Phòng, nhiều nơi thờ tự ông cùng các nhân vật có công khác.
Theo truyền ngôn là do ảnh hưởng thiên tai, chiến tranh nên niên đại xây dựng đình Quý Kim được rải rác trong thế kỷ XX. Do nhiều lần phải di chuyển địa điểm toạ lạc nhưng đình làng Quý Kim vẫn được tạo tạc theo lối “Chéo đao - tàu góc”, trang trí đắp vẽ theo lối truyền thống của ngôi đình Việt Nam. Đặc biệt, cuối năm 1946 - đầu năm 1947, để ngăn chặn quân đội viễn chinh Pháp đổ bộ vào Đồ Sơn, theo trục đường 14 tiến về Hải Phòng, toàn bộ ngôi đình làng Quý Kim đã được tháo dỡ tạo chướng ngại vật ngăn chặn bước tiến của quân địch. Sau đó, ngôi đình được tu tạo lại vào tháng 10/1949 và thời gian gần đây là năm 1992- 1997.
Ngôi đình có bố cục mặt bằng kiểu chữ đinh (J), gồm 05 gian bái đường, 03 gian chuôi vồ, 01 gian cung cấm, trong đó toà bái đường gồm 05 gian kết cấu vì nóc mái kiểu giá chiêng - biến thể, mặt trước là bộ cửa gỗ bức bàn “Thượng song- hạ bản”; Nóc mái lợp ngói, bổ trụ đấu hình chữ T. Toà chuôi vồ kết cấu 03 gian có kết cấu vì nóc mái tương tự gian bái đường, có đặc điểm chung dễ nhận ra là phần mái của hai toà kiến trúc cùng chung một máng nước chảy, khiến nhiều người lần đầu đến liên tưởng về một thể thức kiến trúc “Trùng thềm điệp ốc” bị biến dạng. Toà hậu cung: là phần cuối cùng của kết cấu, mặt bằng ngôi đình được phân cách với toà chuôi vồ và gian bái đường bằng khung cửa cung cấm, lối đi hai bên. Nơi bài trí, Thánh tượng, ngai thờ vị Thành Hoàng đặt trong cỗ long đình được đục chạm, sơn thếp tỷ mỷ rực rỡ. Tuy nhiên, trải qua nhiều lần tu tạo chỉnh trang kiến trúc hậu cung của đình nhưng bộ khung gỗ chịu lực chính của ngôi đình Quý Kim vẫn giữ được kiến trúc cổ. Đặc biệt, trong khuôn viên của đình còn lưu giữ được cây gạo cổ thụ, có độ tuổi khoảng 200 năm, cành lá xum xuê tỏa bóng mát xanh tốt.
Mặc dù, trải qua thời gian mưa bão, chiến tranh…thần tích, thần sắc bị thất lạc và hủy hoại, không còn, chỉ còn lưu giữ được một số đồ thờ tự có niên đại nghệ thuật rải rác từ cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX. Cụ thể như: Hương án tiền; bát hương gốm có kích thước cao 45cm, đường kính 30cm, niên đại cuối thế kỷ XIX; Bát hương men Trung Hoa 01 chiếc; bát biểu 08 chiếc và đồ tế tự trong lễ hội rước các vị Thành Hoàng khi làng vào đám; lộc bình 01 chiếc, cao 63cm, đường kính miệng 25cm; ngai ỷ và tượng Đức Thánh Trần Hưng Đạo, tượng Đức Thành Hoàng Trần Minh Thắng và một số đồ thờ tự khác.
Mặc dù phải di chuyển, tu tạo nhiều lần nhưng đình Quý Kim vẫn giữ nét sinh hoạt văn hóa truyền thống theo xuân thu nhị kỳ “Tháng 8 giỗ cha, tháng 3 giỗ mẹ. “Ngày 3-3 âm lịch là ngày kỵ Mẫu Liễu Hạnh, ngày 20 tháng 8 âm lịch đình mở lễ hội nhằm ngày kỵ của Đức Thánh Trần Hưng Đạo và Đức thánh Hoàng Trần Minh Thắng. Đây là dịp nhân dân và chính quyền cơ sở hội tụ tại ngôi đình làm lễ hội tế thần đồng thời tỏ lòng biết ơn của cộng đồng với anh linh của các vị đã trọn đời vì nước vì dân trong chiến Trận và phụ trợ dân làng trong cuộc sống thường ngày.
Ngày 16 tháng 12 năm 2003, Uỷ ban nhân dân thành phố Hải Phòng ra quyết định số 3318-QĐ/UB công nhận đình Quý Kim xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố.