ĐỀN NGHÈ
(Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố)
Đền Nghè là nơi thờ thần Hùng Trấn Điểm Tước là vị Thuỷ Thần, Thành Hoàng. Thần Điểm Tước đã được các triều vua Việt Nam trước đây sắc phong “Thượng Đẳng Thần”. Trước năm 1945 thuộc địa bàn Tổng Nãi Sơn, phủ Kiến Thụy, tỉnh Kiến An. Nay thuộc phường Vạn Hương, quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng; cách thành phố khoảng hơn 20 km.
Đền Nghè nằm ven con đường nhỏ tựa lưng vào núi Ngọc Xuyên. Đền có bố cục mặt bằng kiểu chữ nhị, gồm toà bái đường và vọng cung. Tuy hai toà nhà được xây cất trong một tổng thể mặt bằng ngôi đền, nhưng lại được khởi dựng vào các thời điểm khác nhau. Theo dòng chữ Hán khắc trên bụng câu đầu nối liền hai cột cái của vì trung tâm toà bái đường khắc Niên đại tu tạo: Hoàng Triều Tự Đức 28, ứng với dương lịch vào năm 1875 (147 năm đến nay, bộ khung gỗ của ngôi đền được tạo dựng bằng nhiều loại vật liệu xây dựng cổ truyền như gạch, vôi, vữa, đá đặc biệt cột và bộ vì nóc được tạo tác bằng gỗ tứ thiết). Kết cấu vì nóc mái kiểu "Kẻ chồng - giá chiêng”, hai thanh câu đầu đặt trên đỉnh cột cái. Dưới bụng câu đầu về phía ngọn cột cái là đầu chi được cách điệu hình rồng có đủ bờm, mắt, vây, mắt vây, đặc trưng con Rồng Nguyễn đầu Thế kỷ 19. Trên mỗi khung giá chiêng được bố trí các đôi đấu chồng gỗ tạo dáng hình con thú đỡ các thanh hoành nóc mái. Các đề tài trang trí trên bề mặt gỗ kiến trúc: kẻ nách gian trung tâm chạm khắc các đề tài quen thuộc: tứ linh, long mã, lá guột hoá long theo thể thức đăng đối tạo vẻ thẩm mỹ và mức độ linh thiêng của ngôi đền. Mặt trước xây đắp theo lối cổng nóc 2 tầng mái “thượng thu - hạ thách”, niên đại xây dựng của toà vọng cung vào nửa cuối Thế kỷ 20. Nếu như tại toà bái đường có hương án, đồ tế tự thờ vị "Điểm Tước Tôn Thần” thì tại toà vọng cung có chữ để trên phần nóc mái "Thượng Đẳng Tự”: thờ ngai, tượng thờ “Lục vị Tiên Công” có công đầu trong việc khai phá vùng Đồ Sơn trong quá khứ xa xưa.
Năm 1992, đền Nghè được tu sửa lại như: thay hoành, đảo ngói, phấn diện lại các đồ tế tự, hoành phi, câu đối. Lần tu sửa này được nhân dân và chính quyền, cơ sở đứng ra tổ chức có sự hưởng ứng của nhiều tấm lòng hảo tâm đến từ Thủ đô Hà Nội, nội ngoại thành của thành phố Hải Phòng và nhiều nơi khác. Kết quả đền Nghè đã được xây dựng, củng cố, bổ sung đáng kể về nội dung và độ bền chắc của kiến trúc hiện nay.
Tuy nhiên, trải qua thời gian, chiến tranh, mưa bão, nhiều lần sửa chữa, tu tạo đền Nghè còn lưu giữ được một số ít di vật, cổ vật, đồ thờ tự có cùng niên đại Nguyễn, rải rác từ thế kỷ 19 và thế kỷ 20 như: long đình 01 bộ, bát biểu 01 bộ có 8 cây, 01 đôi câu đối cổ kiểu lòng máng, 01 nhang án tiền, bát hương, lộc bình…Trong đó, 06 pho tượng ngồi trên ngai án biểu tượng cho 6 vị tiên công khai phá đất đai vùng biển Đồ Sơn và Ngai bài vị Thần Hoàng Điểm Tước. Đặc biệt năm 1992, một số vị chức sắc, Hòa Thượng, quý khách ở Hà Nội, Hải Phòng và nhiều địa phương khác chung lòng, chung sức dâng 01 quả chuông đồng nặng gần120kg vào đền Nghè;
Đền Nghè là một Công trình văn hoá cổ, liên quan đến tục thờ cúng Thần Hoàng ở vùng biển Đồ Sơn là vị “Hùng thần, điểm tước tôn thần”. Cùng với di tích đình Ngọc Xuyên, Đền Nghè (Phường Vạn Hương) còn hàm chứa một không gian lễ hội độc đáo, mang tính đặc trưng cho cư dân miền duyên hải Hải Phòng, đó là Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn. Trọng điểm của lễ hội đều được tập trung vào dịp tháng 6 và tháng 8 âm lịch. Với đời sống văn hoá tâm linh của cư dân vùng biển Đồ Sơn, tục chọi trâu, nay là Lễ hội Chọi trâu đã đi vào đời sống văn hoá tâm linh của người dân vùng biển Đồ Sơn Hải Phòng.
"Dù ai buôn đâu, bán đâu
mồng chín tháng tám chọi trâu thì về
Dù ai buôn bán trăm nghề
Mồng chín tháng tám thì về chọi trâu”
Ngày 03 tháng 9 năm 2003, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 2070-QĐ/UB công nhận đền Nghè được xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp thành phố.