ĐÌNH TỪ VŨ
(Di tích lịch sử cấp thành phố)
-----
Đình Từ Vũ nằm trên địa bàn
phường Hàng Kênh, Quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng, cách trung tâm thành phố
khoảng 1,9 km. Đình Từ Vũ không chỉ là nơi thờ Thành hoàng làng - những vị thần
có công với quê hương đất nước, Nhân dân, mà đình còn là chứng nhân lịch sử qua
nhiều thăng trầm thời cuộc, gắn liền với những chuyển biến lớn trong đời sống
xã hội của người dân địa phương. Là một trong những công trình văn hóa tiêu biểu,
phản ánh rõ nét đời sống tâm linh, tín ngưỡng và truyền thống hiếu học của cư
dân nơi đây.
Di tích Đình Từ Vũ là nơi tôn
thờ vị Bản thổ Thành hoàng của làng Hàng Kênh xưa, đó là danh tướng Vũ Chí Thắng
(còn gọi là Vũ Vạn Thắng). Ông sinh năm 1253 và mất năm 1325 tại thôn Nam, làng
Hàng Kênh, huyện An Dương, phủ Kinh Môn, tỉnh Hải Dương (nay thuộc phường Hàng
Kênh, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng). Tương truyền, Ông là người văn võ
song toàn, có công lớn trong hai cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông -
Nguyên (lần thứ hai năm 1285 và lần thứ ba năm 1288) dưới trướng của Quốc công
Tiết chế Trần Quốc Tuấn. Ông nổi tiếng khôi ngô, tuấn tú, khẳng khái khác thường,
là người có chí lớn, ham mê đọc sách, học tập binh pháp. Ông là người có sức khỏe
hơn người; ông đi khắp nơi trên đất nước vẽ bản đồ, ghi đủ tên núi, tên sông,
chú thích đường thủy, đường bộ, đường cái, tắt trên bản đồ rồi treo lên tường để
hàng ngày nghiên cứu, ghi nhớ.
Năm Thiệu Bảo thứ tư (1282),
khi nghe tin quân Nguyên rục rịch sang xâm lược nước ta lần thứ hai, ông bàn với
các bạn cùng chí hướng ra gánh việc đời, gìn giữ đất nước. Lúc này, Trần Quốc
Tuấn - Quốc công Tiết chế thống lĩnh quân đội, ban hịch chiêu mộ nhân tài giúp
nước, Vũ Chí Thắng đã đến ra mắt Hưng Đạo Vương dâng kế phá giặc, được Vương
tin dùng. Ông được làm việc bên cạnh Hưng Đạo Vương, mỗi khi bàn việc quân, ông
đều tham gia ý kiến hay, được Hưng Đạo Vương khen ngợi. Vương tiến cử vua Trần,
vua hài lòng và phong cho ông chức Chỉ huy sứ, ủy thác cho ông chăm nom, bố trí
doanh trại, đồn lũy, trấn giữ vùng ven biển Hải Đông.
Đầu năm 1285, quân Nguyên xâm
lược Đại Việt lần thứ 2, Vũ Chí Thắng trực tiếp chỉ huy và tham gia nhiều trận
đánh lớn. Có 1 lần ông cho quân đóng giả quân Nguyên, ban đêm trà trộn vào trại
giặc rồi đốt lớn làm hiệu trong đánh ra, ngoài đánh vào, tiêu diệt nhiều sinh lực
địch. Ông tham gia nhiều trận phục kích tiêu diệt nhiều quân địch. Ông còn lập
công lớn trong các trận Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương, Thăng Long, Vạn Kiếp.
Đến năm 1288, quân Nguyên lại
phát động cuộc chiến tranh xâm lược nước ta lần thứ ba. Vũ Chí Thắng đã có những
dự đoán tài tình về việc di chuyển quân của địch. Ông hiến kế chặn giặc trên
sông Giá, buộc Ô Mã Nhi phải cho thuyền xuôi dòng Bạch Đằng lọt vào trận địa cọc
và mai phục của quân ta. Ô Mã Nhi cùng đội quân xâm lược bị tiêu diệt hoàn
toàn. Những đóng góp quan trọng của Vũ Chí Thắng cho thấy, ông là tướng quân vừa
có tài vừa có đức, chiến đấu mưu trí, dũng cảm. Khi đất nước sạch bóng quân giặc,
ông được vua khen thưởng và phong chức Điện tiền chỉ huy sứ kiêm Chưởng cấm
binh và được tham dự triều chính. Khi tuổi cao, về ở nơi quê nhà, ông đã bỏ tiền
của để tập hợp, tổ chức lưu dân các nơi đến mở mang, khai khẩn điền địa giúp
cho người dân có đời sống ấm no, hạnh phúc. Ngày 18 tháng giêng năm 1325, ông mất,
sau khi qua đời, ông đã hiển thánh trong lòng Nhân dân, được người dân lập đền
thờ, suy tôn làm Phúc thần của làng. Trong đạo sắc phong của vua Duy Tân năm thứ
ba (1909) có đoạn ghi: “Sắc chỉ cho xã Hàng Kênh, huyện Hải An, tỉnh Hải
Phòng... Trước đây đã ban cho Vũ Công, chức Chỉ huy sứ là bậc thần, trải qua
các tiết lễ đều có sắc phong ban để phụng thờ...”.
Theo các văn bia, tài liệu
còn lưu giữ và lời kể của các cụ cao niên trong làng, Đình Từ Vũ được xây dựng từ
năm Đinh Sửu 1697 đến năm Kỷ Mão 1699 thì khánh thành. Ban đầu dân làng gọi nơi
đây là Từ Vũ với mục đích chính là thờ các vị tiên hiền, tiên nho, tri ân các vị
đỗ đạt trong làng, đề cao sự học của địa phương. Năm 1795, Từ Vũ bị xuống cấp,
hư hỏng nên dân làng đã quyên góp công, của để trùng tu lại. Năm 1845, Từ Vũ được
trùng tu lần thứ 2, lúc này di tích quay hướng Tây có kiến trúc kiểu chữ Nhị với
5 gian 2 chái Tiền tế và 3 gian hậu cung, và Từ Vũ cũng được đổi tên thành Đình
Vũ. Năm 1853, vua Tự Đức sắc phong Đức Vương Ngô Quyền làm Thành Hoàng của 17
xã thuộc 6 tổng trong đó có Hàng Kênh và Dư Hàng. Thành hoàng của làng Hàng
Kênh lúc bấy giờ là ngài Vũ Chí Thắng được dân làng rước thờ tại Đình Vũ. Từ đấy,
Đình Vũ có chức năng của một ngôi đình thờ Thành hoàng làng. Năm 1894, trùng tu
Đình Vũ nguyên bản như khi nâng cấp vào năm 1845. Từ sau năm 1960, khu vực
ngoài sân đình Từ Vũ xây thêm 2 căn nhà là trụ sở làm việc của Đoàn múa rối Hải
Phòng. Năm 1994, đình tiếp tục được trùng tu và thống nhất đổi tên Đình Vũ
thành đình Từ Vũ để tránh trùng tên với Đình Vũ ở phường Tràng Cát, quận Hải
An. Đến năm 2005-2007 dân làng tổ chức sửa chữa lớn ngôi đình có diện mạo như
ngày nay. Năm 2018, tuyến đường Hồ Sen - Cầu Rào 2 thi công, các hộ dân và trụ
sở của Đoàn múa rối được di dời. Tháng 8/2020, Đình Từ Vũ xây sửa lại khuôn
viên và cổng, đến ngày 10/10/2020 làm lễ khánh thành để Đình có quy mô như hiện
nay.
Đình Từ Vũ
hiện nay quay hướng Tây, bố cục mặt bằng kiểu chữ Nhị với 5 gian 2 chái Tiền tế
và 3 gian Hậu cung. Toà Tiền tế có mặt bằng hình chữ nhật, gồm 5 gian 2 chái,
xây kiểu tường hồi bít đốc, trụ biểu hiên, mái lợp ngói mũi hài. Bộ khung chịu
lực của Tiền tế được dựng bằng gỗ tứ thiết nhưng chủ yếu là gỗ lim, kết cấu bởi
8 bộ vì kiểu vì 4 hàng chân cột, các cột được kê trên chân tảng bằng đá xanh. Hậu
cung Đình Từ Vũ gồm 3 gian, nằm ngang và song song với Tiền tế, tạo nên mặt bằng
chữ Nhị. Hệ thống khung chịu lực của toà Hậu cung gồm 4 vì gỗ với vì nóc kiểu
“chồng rường giá chiêng"; vì nách phía trong làm kiểu “chồng rường”, hệ thống
vì nách phía ngoài kiểu “ván mê”, được chạm khắc trang trí các đề tài rồng, phượng,
lá lật, hồi văn...
Đình Từ Vũ hiện còn lưu giữ
nhiều di vật, cổ vật quý giá, có niên đại từ thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX,
mang giá trị lịch sử và nghệ thuật cao:
- Tượng và ngai thờ Vũ Chí Thắng:
Tượng và ngai liền, chất liệu gỗ, sơn son thếp vàng, tạo tác tinh xảo mang
phong cách thế kỷ XIX-XX.
- Kiếm thờ: Bằng kim loại, vỏ
chạm nổi đề tài tứ linh, đốc kiếm hình phượng xòe cánh, niên đại thế kỷ XIX-XX.
- Kiệu Bát cống: Bằng gỗ, sơn
son thếp vàng, mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII-XIX, chạm khắc rồng, cá
chép, tứ linh rất công phu.
- Bia đá: 03 tấm bia đá ghi lại
việc trùng tu và các sự kiện liên quan đến di tích, có niên hiệu Cảnh Thịnh 7
(1799), Thiệu Trị 5 (1845), và Thành Thái 6 (1894), chạm khắc hoa văn rồng,
mây, cúc dây.
- Tượng đá: Tượng chó đá (thạch
cầu) chầu bằng đá nguyên khối, tạo tác đơn giản, niên đại thế kỷ XVIII.
- Cầu đá: Gồm các cấu kiện đá
lớn (mặt cầu, dầm, chân cầu), niên đại thế kỷ XVIII.
- Long đình: Bằng gỗ, sơn son
thếp vàng, chạm khắc rồng, phượng, hoa lá tinh xảo, niên đại đầu thế kỷ XX.
- Bộ Chấp kích: Bằng gỗ, sơn
son thếp vàng, gồm chùy, đao, mãng xà mâu, phủ việt, kích, chạm khắc hoa văn,
niên đại thế kỷ XX.
- Bộ Bát biểu: Bằng gỗ, sơn
son thếp vàng, gồm biển rước, giỏ quả, lẵng hoa, hộp sắc, cuốn thư, bầu rượu,
chạm khắc hoa văn, niên đại thế kỷ XX.
Những di vật này là nguồn tư
liệu quý giá để nghiên cứu về lịch sử, mỹ thuật và văn hóa của địa phương.
Lễ hội truyền thống của Đình
Từ Vũ diễn ra trong ba ngày, từ 16 đến 18 tháng Giêng âm lịch hàng năm, để tưởng
nhớ công đức Thành hoàng Vũ Chí Thắng. Việc chuẩn bị lễ hội được tiến hành chu
đáo, lựa chọn người rước kiệu, người tế lễ kỹ lưỡng. Lễ vật gồm các sản vật địa
phương, trước kia có ruộng công để lo lễ vật, nay do nhân dân đóng góp.
Phần Lễ: Ngày 16/1: Tổ chức Hội
thơ Từ Vũ. Hội thơ đã được duy trì hơn 30 năm; Ngày 17/1: Lễ Cáo yết (trình báo
mở hội), tế lễ theo nghi thức Phật giáo, cúng thần, cúng chúng sinh; Ngày 18/1
(Chính hội): Thực hiện các nghi lễ truyền thống, tế thần. Đặc biệt có “hội tư
vũ” - những người đỗ đạt về làng tổ chức tế lễ tạ ơn Thành hoàng và tổ tiên; Chiều
tối 18/1: Lễ Tạ (giã đám), kết thúc lễ hội.
Về phần Hội: Trước đây có các
trò chơi dân gian, nhưng từ năm 2005 đến nay, phần hội chưa được tổ chức lại.
Lễ hội Đình Từ Vũ mang ý
nghĩa sâu sắc, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, là nét đẹp văn hóa tâm
linh, tín ngưỡng của người dân Hàng Kênh, nhắc nhở các thế hệ tưởng nhớ về vị
anh hùng có công với dân, với nước. Đồng thời, cũng là cơ hội để người dân thể
hiện lòng đoàn kết, cùng nhau giữ gìn truyền thống và giáo dục con cháu về đạo
lý “uống nước nhớ nguồn”.
Di tích Đình Từ Vũ là một di
sản văn hóa quý báu, chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, kiến trúc, tín ngưỡng
và nhân văn. Nơi đây không chỉ là biểu tượng của đời sống tâm linh mà còn là
nơi kết nối cộng đồng, nuôi dưỡng tinh thần dân tộc, gìn giữ truyền thống giữa
nhịp sống hiện đại. Nhằm tiếp tục bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa, lịch
sử, Ủy ban nhân dân thành phố công nhận Di tích Đình Từ Vũ, phường Hàng Kênh, Quận
Lê Chân là di tích Lịch sử văn hóa tại Quyết định số 4322/2006/QĐ-UBND ngày 14
tháng 12 năm 2023./.