ĐÌNH VĂN XÁ
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Quốc Tuấn là một đơn vị hành chính thuộc huyện An Dương, thành phố Hải Phòng. Trong suốt chiều dài lịch sử, người dân xã Quốc Tuấn đã xây lên những truyền thống quý báu, trong đó có truyền thống văn hóa mang đậm nét bản sắc văn hóa dân tộc. Điều này được thể hiện ở những di tích cổ, đó là những đình chùa, đền miếu được xây dựng và giữ gìn trong các thôn xã. Trong số đó có đình Văn Xá là di tích tiêu biểu nhất đến ngày nay.
Đình Văn Xá được xây dựng theo hướng Tây Nam. Trước mặt là sông Lạch Tray uốn khúc, bên kia sông là ngọn núi Phướn thuộc xã Trường Sơn, huyện An Lão. Tường hồi xây bằng loại gạch vồ lớn, mạch vữa trát nổi chuốt hình vỏ măng trông khá cổ kính. Ngay trước cửa đình, một sàn tế được xây cao hơn mặt sân chừng 10 cm. Mái đình hoàn toàn lợp bằng ngói ta hai lớp. Hai đầu mái đao cong đắp mô típ rồng chầu phượng mớm. Bờ nóc mái đắp nổi hình lưỡng long chầu nhật. Bộ cửa đình gồm 3 gian trung tâm, nơi ra vào tòa tiền đường làm theo lối cửa bức bàn. Tòa tiền đường cao ráo làm hoàn toàn bằng gỗ lim. Tiết diện của các cấu kiện chính như cột cái, cột quân, quá giang có kích thước vừa phải, tạo cảm giác nhẹ nhàng.
Từ ngày khởi dựng đến nay, đình Văn Xá luôn là nơi tôn thờ các nhân vật thuộc các thời kỳ lịch sử khác nhau: Quý Minh, vị tôn thần thời Hùng Vương và hai chị em Mai Thị Cầu, Mai Kỳ Sơn, con vua Mai Hắc Đế, thế kỷ thứ VIII. Điều này được thể hiện qua đôi câu đối lưu lại di tích:
“Bạch Đế, Kiều Nương nghĩa cử trúc thanh cao
Quý Minh nguyên soái đại danh thùy vũ trụ”
1. Quý Minh: Là vị tôn thần có nguồn gốc từ thời các vua Hùng dựng nước, luôn mang đến sự bình yên, giúp dân làng trừ tà, diệt ác, đem lại cuộc sống yên vui. Hiện di tích không thấy có thần tích, chỉ có tượng thờ trong cung và sắc phong của các triều vua thời Nguyễn cho vị thần hoàng Quý Minh.
2. Hai chị em Mai Thị Cầu và Mai Kỳ Sơn: Theo các tư liệu lịch sử lưu tại di tích thuộc xã Quốc Tuấn, đặc biệt là bản thần tích khắc trên bia đá lưu tại đình Nhu Thượng và tư liệu kiểm kê di tích của Bảo tàng Hải Phòng cũng như ghi chép của lịch sử nước ta cho biết: Mai Thị Cầu và Mai Kỳ Sơn là hai chị em, con của Mai Thúc Loan, người châu Hoan. Vào năm 713, thế kỷ thứ VIII đã đứng lên khởi nghĩa, quyết tâm đánh đổ chính quyền đô hộ nhà Đường, giành lại độc lập dân tộc. Sau khi thắng lợi, Mai Thúc Loan lên ngôi vua (sử cũ thường gọi là Mai Hắc Đế). Đến năm 722, nhà Đường đem đạo quân lớn sang đánh chiếm nước ta, cuộc khởi nghĩa Mai Thúc Loan thất bại. Số tướng lĩnh còn lại đã tôn Mai Kỳ Sơn lên nối ngôi cha (sử cũ thường gọi Bạch Đầu đế); tiếp tục duy trì cuộc khởi nghĩa. Đến cuối năm 727, nhà Đường mới phá vỡ được căn cứ cố thủ của hai chị em Mai Kỳ Sơn và Mai Thị Cầu ở Nhu Điều và Điều Yêu (Quốc Tuấn ngày nay). Mai Kỳ Sơn do trúng tên giặc đã hy sinh. Mai Thị Cầu tuẫn tiễn để không bị rơi vào tay giặc. Ngày nay, bên một con lạch thoát triều đổ ra sông Lạch Tray của xã Quốc Tuấn còn lại hai ngôi miếu nhỏ (dân trong vùng gọi là miếu Một và miếu Hai); tương truyền đây là nơi an táng hai vị. Sau khi hy sinh, cả hai chị em đã được dân làng lập đình, miếu dể tôn thờ và suy tôn làm thành hoàng làng.
Đình Văn Xá được xây dựng theo hướng Tây Nam, trước mặt là sông Lạch Tray uốn khúc, bên kia sông là ngọn núi Phướn thuộc xã Trường Sơn, huyện An Lão. Sân lát gạch Bát Tràng. Tường hồi xây bằng loại gạch vồ lớn, mạch vữa trát nổi chuốt hình vỏ măng trông khá cổ kính vì chỉ người xưa mới có kiểu trát mạch vữa này. Ngay trước cửa đình, một sàn tế được xây cao hơn mặt sân chừng 10cm. Mái đình Văn Xá lợp hoàn toàn bằng ngói ta hai lớp. Hai mái đao cong đắp mô típ rồng chầu phượng mớm. Bờ nóc đắp lối lưỡng long chầu nhật. Đầu bờ nóc mái đắp đôi kìm ngậm, duôi cong tròn cách điệu. Tòa tiền đường cao ráo, rộng rãi gồm 5 gian (3 gian chính và 2 gian hồi chái) được làm hoàn toàn bằng gỗ lim. Tiết diện các cấu kiện chính như cột cái, cột quân, quá giang có kích thước vừa phải, tạo cảm giác nhẹ nhàng. Toàn hậu cung gồm 3 gian; trong đó có một cung cấm nơi đặt tượng thành hoàng và 2 gian cung ngoài, nơi đặt đồ thờ tự, nhang án. Kiến trúc toàn hậu cung đơn giản nhưng đậm chất nghệ thuật nhờ các trang trí điêu khắc thể hiện trên vì nóc mái của 2 gian cung ngoài.
Các di vật còn được lưu giữ và bảo tồn tại đình bao gồm:
1. Tượng và khám thờ: Đặt tại gian trong cùng của tòa hậu cung. Khám được làm liền khối hình hộp chia ba ngăn: Ngăn giữa đặt tượng Quý Minh Tôn thần. Khám bên phải nơi đặt tượng Mai Kỳ Sơn Thượng đẳng thần. Bên trái là tượng Mai Thị Cầu trung đẳng thần. Cả ba pho đều có kích cscao 60cm và đặt trên ỷ ngai.
2. Kiệu bát cống: Đặt gian giữa tòa hậu cung, kích thước khá lớn, niên đại thời Nguyễn thế kỷ XX.
3. Ỷ ngai, bát biểu (mỗi loại 01 chiếc), nhang án (3 chiếc) câu đối (4 đôi): Tất cả đều là tân tạo.
4. Cuốn thư (02 chiếc) niên đại thời Nguyễn thế kỷ XX
5. Cửa võng (01 bộ).
6. Bia đá (01 chiếc): niên đại thời Duy Tân thứ 5 (1911), tên bia: Bia hậu đình Văn Xá, ghi tên các vị có công đóng góp xây dựng đình.
7. Sắc phong: 6 đạo, niên hiệu các đời vua triều Nguyễn.
Sinh hoạt văn hóa và lễ truyền thống đình Văn Xá được tổ chức vào 2 ngày 14, 15 tháng 2 âm lịch hàng năm. Cùng với các nghi thức rước tế là các trò chơi dân gian. Trước cách mạng có trò chơi dân gian khá tiêu biểu ở đây là đi cầu thùm và đập niêu như một tập quán mang đầy đủ những nét đẹp của văn hóa truyền thống lễ hội đình góp phần duy trì và phát huy những giá trị vật chất cũng như tinh thần được sáng tạo nên từ trong cuộc sống của người dân lao động trồng lúa nước.
Đình Văn Xá được Ủy ban Nhân dân thành phố xếp hạng Di tích Lịch sử cấp thành phố theo Quyết định số 178/QĐ-UBND ngày 28/01/2005.