ĐÀI
KHÍ TƯỢNG PHÙ LIỄN
(Di tích lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật cấp
thành phố)
-----
Đài khí tượng Phù Liễn là một trong những di sản kiến trúc
Pháp tại quận Kiến An nói riêng và của thành phố Hải Phòng nói chung, Đài khí
tượng Phù Liễn không chỉ là trạm quan trắc lâu đời mà còn là nơi lưu giữ nhiều
dấu ấn lịch sử phát triển của ngành khí tượng thủy văn Việt Nam.
Tòa nhà làm việc của Đài Khí tượng Phù Liễn
tọa lạc trên đồi Thiên Văn, phường Trần Thành Ngọ, quận Kiến An, thành phố Hải
Phòng. Công trình nằm cách trung tâm thành phố Hải Phòng khoảng 10.5 km.
Năm 1898, Đài Phù Liễn được xây dựng
theo kiến trúc của Pháp. Đài được xây dựng sớm nhất Đông Dương với tên gọi là
Tổng cục Thiên văn xứ Đông Pháp và đi vào lịch sử thế giới. Từ năm 1902 - 1945,
nơi đây là trụ sở chính của Sở khí tượng và Đài trung tâm Khí tượng Đông Dương.
Toà nhà làm việc với kiến trúc hai tầng kiên cố bằng đá đẽo làm nền và gắn với
một tháp cao năm tầng ở phía sau.
Năm 1957 Đài mang tên Đài vật lý địa
cầu Phù Liễn. Cho tới 26/3/1965, Toà tháp 5 tầng của Đài khí tượng bị không
quân Mỹ đánh phá huỷ diệt. Trải qua biến cố, cuối năm 1976 Đài được đổi tên
thành Đài khí tượng thuỷ văn Phù Liễn, quản lý công tác điều tra cơ bản, nghiên
cứu phục vụ khí tượng thuỷ văn, hải văn, khảo sát và kiểm soát môi trường không
khí, nước.
Cuối năm 1994, Đài khí tượng Đông
Bắc được thành lập, hợp nhất 5 đài khí tượng thuỷ văn gồm Hải Phòng, Hà Bắc
(Bắc Ninh, Bắc Giang), Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh. Đài có kính thiên văn
quang học, ra đa thời tiết có bán kính hoạt động 500km. Đến nay, Đài có tên là
Đài khí tượng thuỷ văn thành phố Hải Phòng nhưng đối với người dân địa phương
thì vẫn quen gọi là Đài Thiên văn Phù Liễn.
Tòa nhà làm việc của Đài Khí tượng Phù Liễn
là nơi Giáo Sư Nguyễn Xiển bắt đầu bước vào làm công tác khí tượng, sau bốn
mươi năm gắn bó, làm việc, cống hiến (từ năm 1937 trước Cách mạng tháng Tám đến
1977 sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước), ông đã để lại
cho đất nước, cho ngành khí tượng và cho Đài Khí tượng Phù Liễn những đóng góp
vô cùng to lớn.
Tòa nhà làm việc của Đài Khí tượng Phù Liễn
được người Pháp xây dựng trên đỉnh núi Đẩu Sơn, cao 113 m so với mặt nước biển.
Tên núi Đẩu Sơn gắn với truyền thuyết: Ngọn núi cao nhất này được thiên tinh ứng
chiếu, nên vào ban đêm thường phát ra những ánh hào quang như ánh sao Bắc Đẩu.
Công trình nằm trong khuôn viên của Đài
Khí tượng Thủy văn thành phố Hải Phòng, có tổng diện tích 1.417,4 m2, trong đó:
khu vực I rộng 510,5 m2; khu vực II rộng 906,9 m2. Tòa nhà là một chỉnh thể
công trình kiến trúc rộng lớn, bề thế có thiết kế hai tầng xây trên một tầng hầm
kiên cố được liên kết lại với nhau bởi nhiều phòng (buồng), gian và các khu vực
quan trọng, phù hợp với chức năng làm trụ sở làm việc chính của ngành Khí tượng
Thủy văn. Để thích nghi với khí hậu khắc nhiệt, nóng ẩm mưa nhiều ở Việt Nam, đặc
biệt khu vực cận biển, có độ mặn trong không khí cao như Hải Phòng nên khi xây
dựng, kiến trúc sư Pháp đã chọn hướng Đông, một hướng ánh nắng tự nhiên buổi sớm
không quá gay gắt, hướng biển thoáng gió, mát mẻ, nhờ đó mà tòa nhà đã tồn tại
trên 120 năm mà vẫn giữ nguyên được kết cấu kiến trúc từ lúc khởi dựng.
Toàn bộ công trình Tòa nhà làm việc của
Đài Khí tượng Phù Liễn có mặt bằng hình chữ nhật, bổ dọc theo hướng cửa chính.
Ngoại thất Tòa nhà được thiết kế vuông vắn đồ sộ, thể hiện tính đối xứng và cân
bằng trong không gian công trình. Mang nét đặc trưng của những công trình thiết
kế kiểu Pháp. Trên nóc Tòa nhà đặt các thiết bị quan trắc, đo đạc thời tiết, đặc
biệt là Thiết bị radar do Pháp lắp đặt có đường kính quét hàng trăm km với độ
bao phủ toàn bộ vùng Đông Bắc.
Hiện nay, không gian nội thất Tòa nhà làm
việc của Đài Khí tượng Phù Liễn vẫn được sử dụng làm Bảo tàng Thiên văn Việt
Nam. Tại đây lưu giữ nhiều văn bản, tư liệu quý tái hiện quá trình hơn 100 năm
hoạt động, phát triển của ngành khí tượng thủy văn, những thành tựu thiên văn
Việt Nam, kết quả hợp tác với các nước bạn như Ba Lan, Pháp, Nhật Bản trong việc
hiện đại hóa thiết bị theo dõi khí tượng thủy văn phục vụ công tác nghiên cứu
khoa học và giáo dục truyền thống.
Xuyên suốt chiều dài lịch sử, qua từng
giai đoạn dù trong thời chiến hay ở thời bình, Tòa nhà làm việc của Đài Khí tượng
Phù Liễn luôn là chứng nhân lịch sử cho hoạt động, nhiệm vụ, sứ mệnh của Đài.
Đài đã thiết lập mạng lưới các trạm quan trắc khí tượng bề mặt để nghiên cứu
khoa học liên quan các hiện tượng khí quyển, địa từ, địa chấn... Đồng thời thu
thập, nghiên cứu các tư liệu từ các trạm trong mạng lưới khí tượng Đông Dương
nhằm xác định các áp thấp khí quyển và bão để báo tin cho hàng hải; quản lý
công tác điều tra cơ bản, nghiên cứu dự báo phục vụ khí tượng thủy văn, hải
văn, khảo sát và kiểm soát môi trường không khí, nước...
Sau hơn 120 năm kể từ ngày xây dựng và đưa
vào hoạt động, đến nay Tòa nhà làm việc của Đài Khí tượng Phù Liễn vẫn được bảo
tồn và giữ nguyên nét kiến trúc từ khi khởi dựng, trở thành một biểu tượng tự
hào không chỉ của nhân dân quận Kiến An, thành phố Hải Phòng nói riêng mà còn của
toàn ngành Khí tượng Thủy văn nói chung.
Đường lên Đài hiện tại đẹp và thuận
tiện. Cung đường từ cổng Rồng lên cổng Phượng mang tên Giáo sư Nguyễn Xiển. Đến
với đỉnh đồi Thiên Văn hoặc lên đỉnh Trạm Rada thời tiết Phù Liễn, có thể phóng
tầm mắt bao quát toàn bộ quận Kiến An và thành phố Hải Phòng. Vào những ngày
đẹp trời, có thể thấy rõ cả Đồ Sơn, Cát Bà, Vịnh Hạ Long, Thái Bình, Nam
Định...
Năm
2018, Trạm Khí tượng Phù Liễn được Tổ chức Khí tượng Thế giới cấp Bằng công
nhận là Trạm Khí tượng 100 năm tuổi đầu tiên trong hệ thống mạng lưới Khí tượng
thủy văn Quốc gia của Việt Nam và là 1 trong số 50 trạm được công nhận là trạm
quan trắc 100 tuổi trên thế giới.
Một số di vật, cổ vật tiêu biểu thuộc di
tích: Máy vô tuyến thám không; Đài bán dẫn
VEF 206; Nhiệt ẩm ký; Máy thu phát sóng; Máy ra đa thời tiết; Máy đo khí; Máy
đo gió tự ghi Munro…
Ngày 23/12/2024, Uỷ ban Nhân dân thành phố
ra Quyết định số 4826-QĐ/UBND công nhận Tòa nhà làm việc của Đài Khí tượng Phù
Liễn là Di tích lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố./.