MIẾU ĐÔNG
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
-----
Miếu Đông nằm trên địa bàn phường Đồng Hòa, quận Kiến An, thành phố Hải Phòng. Di tích cách trung tâm thành phố Hải Phòng khoảng 7,6 km, từ nhà hát thành phố đi về hướng Bắc theo phố Phan Bội Châu ra đường sông Tam Bạc. Từ công viên Tam Bạc đi thẳng vào đường Trần Nguyên Hãn, tiếp tục di chuyển 2,3km qua cầu Niệm 1 để vào đường Trường Chinh, đến vòng xuyến thì đi theo lối rẽ thứ 5 để vào đường Đồng Hoà, đi tiếp 0,7 km là đến UBND phường Đồng Hoà. Miếu Đông nằm cách UBND phường Đồng Hoà 0,6 km về phía Tây Nam.
Dựa vào Bản kê
khai Thần tích - Thần sắc làng Đống Khê, tổng Đống Khê, phủ Kiến Thuỷ, tỉnh Kiến
An năm 1938 lưu trữ tại Viện Thông tin Khoa học xã hội cho biết: Miếu thờ nhân
vật tên là Hiển, tên châu là Văn Trường, ngài họ Cao ở làng Bảo Sơn, quận Quảng
Nam, nước Đại Minh. Hiệu ngài là Kim Sơn, tên huý Hiển, ngài là nhân thần. Tuổi
trẻ đã có chí lớn, thông thạo các sách sử bác học. Đặc biệt giỏi về ngũ kinh, đến
29 tuổi trúng tuyển kỳ thi hương, vào niên hiệu Khánh Lịch thứ 6 đỗ tiến sĩ đệ
nhị, được phong làm làm Thừa Tướng, gia phong Nguyên Soái, ngài gánh vác việc
nước đến năm 78 tuổi, vua cho về hưu trí, sống thọ tới 103 tuổi thì mất. Sau
khi qua đời, Ngài được phong là Cao Sơn quốc chủ đại vương, thụy là Trung
Trinh, được lập đền thờ ở nhiều nơi. Ngài đều được các vua triều Nguyễn ban tặng
nhiều sắc phong vào các năm Tự Đức thứ 6 (1853), Tự Đức thứ 33 (1880), Đồng
Khánh thứ 2 (1887), Thành Thái nguyên niên (1889), Duy Tân thứ 3 (1909) và Khải
Định thứ 9 (1924), cho phép Nhân dân xã Đống Khê hương khói phụng thờ lâu dài
cùng đất nước.
Miếu Đông có lịch
sử hình thành từ lâu đời, theo truyền ngôn sau khi tôn tạo đình Đống Khê vào
niên hiệu Tự Đức thứ 32 (1879) các chức sắc và hào phú trong làng cho xây dựng
3 miếu để trấn trạch các hướng của làng, trong đó có miếu Đông nằm ở hướng
Đông. Năm 1960, chủ trương thành lập Hợp tác xã nông nghiệp Quyết Thắng, miếu
Đông được giao là trụ sở của ban quản trị, nhà kho, sân phơi, nhà mẫu giáo, trạm
y tế, nên miếu Đông tạm thời bị dỡ. Đến năm 2014, thể theo nguyện vọng của đông
đảo Nhân dân địa phương, Miếu Đông đã được phục dựng trở lại.
Miếu Đông quay hướng
Tây Bắc, toạ lạc trên một khu đất rộng 879,5m2, phía trước có khu
dân cư đông đúc, phía sau là cánh đồng rộng mênh mông giúp cho không gian xung quanh
di tích đảm bảo được sự hài hoà, gần gũi. Miếu có bố cục mặt bằng hình chữ Đinh
truyền thống gồm 2 gian Tiền tế và Hậu cung, xây kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp
ngói đỏ, kiến trúc công trình chủ yếu được xây dựng bằng vật liệu hiện đại xi
măng cốt sắt. Tòa Tiền tế có mặt bằng hình chữ nhật với ba gian, nền được lát bằng
gạch men và cao hơn mặt sân 0,5m. Thành phần chịu lực chính của tiền tế gồm hai
bộ vì kèo bằng gỗ lim kiểu “cột trốn chồng rường giá chiêng”, các cột được thay
thế bằng hệ thống tường bao che xây bằng gạch, vữa xi măng rất chắc chắn. Hoa
văn trang trí trên các hệ vì được chạm khắc hình hoa sen, mây cụm, lá lật. Hậu
cung thiết kế kiến trúc một gian, được xây tường bao bưng xung quanh. Tường bao
này vừa là thành phần bao che của công trình vừa có chức năng thay thế các hệ cột
để nâng đỡ bộ mái của toà Hậu cung. Hệ thống cửa miếu gồm một gian bốn cánh làm
bằng gỗ lim chắc chắn kiểu thong song hạ bản, trên cửa chạm khắc trang trí các
đề tài tứ linh, hoa lá thiêng...
Trong cuộc kháng
chiến chống thực dân Pháp, miếu Đông có hầm bí mật, là nơi cất giấu vũ khí, tài
liệu và trở thành địa điểm liên lạc của cách mạng. Nơi đây một thời gian dài là
đầu mối hoạt động và chỉ huy của ta vùng ven thành Hải Phòng. Theo lời kể của
Ông Bùi Đức Gắn, nguyên là Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã Đồng Hoà cho biết: Hầm
bí mật chứa cán bộ ở miếu Đông có lúc lên đến 6 người, ông Gắn còn nhớ rõ, đó
là các ông Thanh Xuân, Lê Nam, Trịnh Đình Hoành... Nơi đây là đầu mối hoạt động
và chỉ huy của cách mạng vùng ven thành phố. Tháng 3/1953, chi bộ đảng Đống Khê
đã tổ chức vận động vợ lính đóng ở đình Đống Khê giao nộp 3 súng tiểu liên,
súng trường và một hòm đạn cho cách mạng. Ngoài ra còn vận động được 6 lính bỏ
ngũ theo ta về với vùng kháng chiến Tiên Lãng. Hai bố con cụ Bùi Đức Tuynh, con
là Bùi Đức Thái là người liên lạc và tiếp tế lương thực, cơm nước cho các cán bộ
nằm vùng của ta. Năm 1949, ông Thái làm giao liên đưa tài liệu, vũ khí từ miếu
Đông đến đình Khúc Trì (thuộc phường Ngọc Sơn hiện nay) cho du kích Kiến An.
Trong cuộc kháng
chiến chống Mỹ cứu nước, sân Miếu Đông là nơi tập trung dân quân du kích ngày
đêm tập luyện, sẵn sàng chiến đấu. Sân Miếu cũng là nơi tập trung thanh niên
lên đường nhập ngũ; được sử dụng làm kho lương thực chiến lược để tránh máy bay
địch oanh tạc.
Hiện nay, miếu
Đông còn một số di vật, cổ vật tiêu biểu, cụ thể:
- Bát hương: Chất
liệu đá xanh, chia làm ba phần chính gồm chân đế, thân và tai có niên đại thế kỷ
XIX.
- Tượng thành
hoàng: tượng được tạc theo phong cách tượng tròn; chất liệu gỗ, kích thước
trung bình, có niên đại cuối thế kỷ XX.
- Long ngai: chất
liệu gỗ, sơn son thếp vàng, niên đại cuối thế kỷ XX.
Về lễ hội, trước
đây, vào dịp tổ chức lễ hội truyền thống (lễ hội mùa Xuân) ngày 10 tháng 2 âm lịch,
dân làng thường rước chân hương từ miếu về đình dự tế. Sau lễ hội lại rước trở
về miếu an vị. Hiện nay, vào dịp sinh nhật thánh ngày 16 tháng 3 âm lịch và
ngày hoá 12 tháng 10 âm lịch, bản miếu và nhân dân địa phương sửa soạn lễ nghi
gồm có thủ lợn, mâm xôi để thành kính dâng lên Ngài. Đây cũng là dịp để người
dân bày tỏ sự tôn kính, ngưỡng vọng Ngài và đồng thời vọng cầu cho quốc thái
dân an, mưa thuận gió hoà, thuần phong mỹ tục của xóm làng, cùng bài trừ những
tệ nạn xã hội, giữ gìn an ninh cộng đồng.
Miếu Đông là công
trình tín ngưỡng mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa của người dân Đồng Hoà. Mặc
dù quy mô kiến trúc không rộng lớn lớn, bề thế nhưng miều còn lưu giữ được một
số cổ vật, di vật có giá trị lịch sử, văn hóa và mỹ thuật. Bên cạnh đó, miếu
Đông là cơ sở hoạt động bí mật của chi bộ Đảng Đống Khê trong thời gian kháng
chiến chống Pháp. Trong miếu có hầm bí mật bảo vệ cán bộ và cất giấu tài liệu
cùng vũ khí. Trong kháng chiến chống Mỹ sân miếu là nơi tập trung dân quân du
kích tập luyện sẵn sàng chiến đấu, nơi tập trung thanh niên lên đường nhập ngũ,
nơi được dụng làm kho lương thực chiến lược để tránh máy bay địch oanh tạc...
Nhằm giữ gìn và
phát huy những giá trị lịch sử, văn hóa, truyền thống tốt đẹp của làng Đống Khê;
đồng thời là một trong những “địa chỉ đỏ” để Nhân dân địa phương và thế hệ trẻ
có thêm những thông tin bổ ích về quê hương, đất nước, nêu gương các thế hệ đi
trước, gắn bó với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Miếu Đông đã được Ủy ban
nhân dân thành phố xếp hạng là Di tích lịch sử cấp thành phố theo Quyết định số
4320/QĐ-UBND ngày 14/12/2023./.