CỤM
DI TÍCH TRẠNG NGUYÊN TRẦN TẤT VĂN
(Di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố)
-----
Cụm di tích Trạng nguyên Trần
Tất Văn bao gồm đền thờ Trần Tất Văn, chùa Vĩnh Khoái, đình và văn từ Nguyệt
Áng thuộc xã Thái Sơn, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, cách trung tâm thành
phố khoảng 13km. Cụm di tích là những công trình văn hóa tâm linh, tín ngưỡng,
nhằm gìn giữ thuần phong mỹ tục của quê hương, tri ân những người có công với
dân, với nước.
Nguyệt Áng không chỉ là nơi có
truyền thống học hành đỗ đạt cao mà còn là nơi tạo dựng lên nhiều công trình
văn hóa, kiến trúc, tôn giáo đa dạng. Theo nhân dân địa phương cho biết tại xã
Nguyệt Áng xưa ngoài ngôi đình thờ ba vị Thành Hoàng: Hưng Đạo Vương Trần Quốc
Tuấn, Trần Minh Thắng tôn thần, Đông Hải Đại vương Đoàn Thượng Thành Hoàng; còn
một tòa văn chỉ thờ Khổng Tử đồ sộ hình chữ “Nhị” gồm 5 gian tiền đường và 3
gian hậu cung tọa lạc phía sau ngôi đình làng hiện nay. Bên cạnh đó là 2 ngôi
chùa thờ Phật có quy mô khá lớn và 4 ngôi miếu (Đông, Bắc, Tây, Nam) thờ các vị
Quận Công của làng. Trong đó chưa kể tới ngôi đình được dựng trên khuôn viên
chùa hiện tôn thờ danh nhân Trần Tất Văn, người thứ hai đỗ Trạng Nguyên ở thành
phố Hải Phòng (sau Lê Ích Mộc, người làng Quảng Cư, xã Quảng Thanh, huyện Thủy
Nguyên đỗ Trạng Nguyên năm Nhâm Tuất (1502). Ngôi
đình có bố cục mặt bằng kiểu chữ đinh (J) truyền thống, gồm 05 gian tiền đường,
03 gian chuôi vồ, trong đó toà tiền đường gồm 05 gian kết cấu vì nóc mái kiểu
giá chiêng bộ khung gỗ chịu lực bằng gỗ tứ thiết gồm 06 vì, cấu trúc 04 cột 01
vì; Trái hồi đình được xây theo lối tường hồi bít đốc; Nóc mái bổ trụ, nóc đấu
kiểu chữ T. Cung chuôi vồ được kết cấu ba gian, bốn vì gỗ, kiểu giá chiêng;
những vì gỗ này được liên kết bởi thanh xà nóc và hai thanh xà thượng chạy song
song từ nửa sau nhà tiền đường…
Đền chùa Quan
Trạng: Theo truyền ngôn của người dân địa phương Chùa Nguyệt Áng tên chữ là
Vĩnh Khoái tự do tiền của Trạng Nguyên Trần Tất Văn cho dân làng địa phương xây
dựng. Sau này Nhân dân nhớ ơn công đức của ông nên xây ngôi đền thờ ông ngay
bên cạnh ngôi chùa Vĩnh Khoái. Hiện nay trên mảnh đất đền, chùa Quan Trạng Nhân
dân địa phương có dựng một ngôi miếu nhỏ và tạo thần tượng để phụng thờ Quan
Trạng. Sân miếu có sáu bia đá được tạo khắc thời Hậu Lê và đầu Triều Nguyễn
(được người dân quy tụ từ đình, văn từ Nguyệt Áng về). Nội dung bia chủ yếu ghi
những việc công đức tu bổ, tôn tạo đền, chùa, đình làng.
Văn từ Nguyệt Áng:
Theo người dân địa phương cho biết đây là văn từ hàng huyện. Trước năm 1945 là
công trình kiến trúc có bố cục theo kiểu chữ nhị gồm hai tòa nhà chính, tiền
đường và hậu cung, bên trong có nhiều đồ thờ tự quý là các cổ vật sơn son thếp
vàng như: bài vị, cửa võng đại tự… Thời kỳ tiêu thổ kháng chiến chống Pháp đồ
thờ tự được di chuyển về đình, hiện tại, mặt bằng nơi văn từ tọa lạ xưa vẫn còn
tương đối nguyên vẹn.
Tuy nhiên, trải
qua thời gian mưa bão, chiến tranh…các công trình trên hầu như bị phá hủy; trong
đó chỉ có ngôi đình làng là giữ được kiến trúc xưa, tuy nhiên cũng bị xuống cấp
trầm trọng. Đặc biệt Di tích còn bảo tồn và lưu giữ được nhiều đạo sắc của các
triều đại như: Tự Đức, Đồng Khánh, Thành Thái, Duy Tân, Khải Định. Nhiều thần
tích, thần sắc bị thất lạc và hủy hoại, không còn nhiều, chỉ còn lưu giữ được
một số di vật, đồ thờ tự có niên đại nghệ thuật rải rác từ niên đại thế kỷ XIX
đến giữa thế kỷ XX. Cụ thể như: Tượng
Lê Hữu Uy và long ngai, niên đại thế kỷ XIX; long đình, niên đại Nguyễn thế kỷ XIX; sập thờ
lớn niên đại thế kỷ XIX. Ngoài những di vật ở trên, đình Nguyệt Áng còn lưu giữ
được một số đồ tế tự khác như bát biểu 01 bộ; 10 cây trang trí đề tài: hòm
sách, cuốn thư đàn bà tỳ, quả bầu, khánh, bàn cờ…; kiệu bát cống 01 bộ niên đại Nguyễn thế kỷ XIX; long ngai
nhỏ 01 chiếc, niên đại Nguyễn
đầu thế kỷ XX; sập thờ nhỏ 01 chiếc, niên
đại Nguyễn đầu thế kỷ XX; đại tự 01 chiếc; bài vị 06 chiếc; câu đối
phẳng 02 đôi; bát hương sứ 03 chiếc 01 chiếc, niên đại cuối thế kỷ XIX;
Hàng năm tổ chức ngày hội
truyền thống tại Đình Nguyệt Áng thường diễn ra vào ngày (âm lịch) 01/6: Thánh
đản; 10/11: Đại tế; 12/12: Thánh hóa. Trong các dịp ngày hội có lễ rước linh vị
các vị thần từ đền, miếu, đình mở hội tế lễ. Các trò vui chơi trong lễ hội được
dân làng tổ chức như: Vật cầu, cờ người, thi hát đúm, đấu vật…
Ngày 28 tháng 01 năm 2005, Uỷ ban nhân dân thành phố
ra quyết định số 177-QĐ/UB
xếp hạng và cấp bằng công nhận Cụm Di tích Trạng Nguyên Trần Tất Văn là Di tích
lịch sử văn hóa cấp thành phố.