TỪ ĐƯỜNG HỌ LÊ HỮU
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Từ đường họ Lê Hữu thuộc xã Thái Sơn, huyện An Lão, thành phố Hải Phòng, nằm cách trung tâm huyện khoảng 5 km. Đây là công trình kiến trúc văn hóa, tâm linh của dòng họ, thờ Thành hoàng Lê Hữu Uy.
Theo gia phả của dòng họ thì dòng họ Lê Hữu lấy khởi thủy tổ từ ngài Lê Thái Công (thân phụ của Lê Hữu Uy), đến nay đã trên 600 năm. Trong qúa trình phát triển, dòng họ được phân ra thành nhiều chi, phái, song do lịch sử dân tộc trải qua nhiều biến cố, nên dòng họ chỉ tập hợp được các ngành, phái tại làng Nguyệt Áng và các vùng lân cận. Ngài Lê Hữu Uy là người tài giỏi, thi đỗ cao, làm quan thời Trần. Lúc bấy giờ, quân Chiêm sang xâm lược nước ta, vua lệnh cho Lê Hữu Uy lên đường đánh giặc. Giặc tan, ngài được vua phong “Linh Quốc Kinh lĩnh Hải Phòng đại sứ”. Từ đó, nhân dân trong khắp vùng đều biết đến, luôn quý trọng và kính mến ngài. Sau khi mất, ngài được vua ban tặng một đạo sắc “Bản Thổ Linh Hoàng Đại Vương” và được dân làng Nguyệt Áng xây miếu nhỏ để phụng thờ. Phát huy truyền thống của Lê Hữu Uy, sau này dòng họ nối tiếp nhau, nhiều người có công với nước được phong tước Công, tước Hầu trong các triều đạị.
Theo bậc cao niên của dòng họ Lê Hữu, từ đường được khởi dựng từ rất xa xưa, khoảng thế kỷ XV, XVI. Công trình có kiến trúc cổ truyền, nằm ở trung tâm làng Nguyệt Áng, diện tích rộng khoảng hai sào Bắc Bộ. Trong thời kỳ Pháp thuộc, từ đường bị hư hỏng nặng, sau đó, được dòng họ trùng tu, tôn tạo năm vào 1904. Công trình có cấu trúc mặt bằng chữ nhị, gồm 3 gian tiền đường, 1 gian hậu cung. Móng và tường bao của từ đường được xây bằng vật liệu đá xanh, kiến trúc kiểu đầu hồi bít đốc, đấu trụ hồi văn, kết cấu 4 bộ vì, mái lợp bằng ngói mũi…sau này được thay bằng ngói khay.
Từ đường họ Lê Hữu, làng Nguyệt Áng, xã Thái Sơn là công trình kiến trúc gỗ truyền thống. Trải qua thời gian 110 năm, công trình vẫn bảo tồn được những nét cơ bản về kiến trúc. Trên các cấu kiện của từ đường còn để lại nhiều mảng điêu khắc có giá trị tiêu biểu về mỹ thuật của thời Nguyễn, thế kỷ XIX.
Hiện nay, từ đường họ Lê Hữu vẫn còn bảo lưu được khá nhiều cổ vật, di vật như: Bia đá có niên hiệu Duy Tân và Bảo Đại; khám thờ; long ngai bài vị được tạo tác thế kỷ 19… và một số đồ thờ tự khác.
Trước kia, hàng năm tại từ đường họ Lê Hữu thường diễn ra các ngày tiết lệ: ngày 7/1 - lễ kỳ phúc; ngày 12/12 - lễ khánh hạ; 1/6 - lễ Thánh đản và ngày 13 tháng chạp là ngày giỗ tổ. Vào những ngày này, con cháu trong dòng họ, ở các nơi về đây, lễ bái tổ tiên tại từ đường. Ngày nay, dòng họ đang từng bước khôi phục lại những nét sinh hoạt, văn hóa truyền thống tốt đẹp xưa của tiền nhân.
Ngày 13 tháng 10 năm 2014, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 2179-QĐ/UBND công nhận Từ đường họ Lê Hữu là Di tích Lịch sử cấp thành phố.