TỪ
ĐƯỜNG HỌ MẠC
Di
tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia
Từ đường họ Mạc là một công trình kiến trúc được dựng lên để
tôn thờ các bậc tiền nhân của dòng họ Mạc và là minh chứng thuyết phục cho sự
ra đời, hưng thịnh và suy vong của vương triều Mạc trên vùng đất Dương Kinh
xưa. Di tích nằm tại thôn Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải
Phòng, cách trung tâm thành phố khoảng 27km.
Cách đây hơn 400 năm tại làng Cổ Trai, huyện Nghi Dương, phủ
Kinh Môn, trấn Hải Dương (nay là thôn Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy,
thành phố Hải Phòng) Mạc Đăng Dung, hậu duệ 7 đời của của Lưỡng quốc Trạng
nguyên Mạc Đĩnh Chi thời vua Trần Anh Tông đã được sinh ra từ một gia đình làm
nghề đánh cá. Vào thời vua Lê Uy Mục (1505 - 1509) tuyển dũng sĩ, Mạc Đăng Dung
đã dự thi môn đánh vật và trúng tuyển với danh hiệu “Đô lực sĩ xuất thân” được
xung vào đội túc vệ. Sau 17 năm, từ một người lính túc vệ, ông trở thành một
người chỉ huy toàn quân nắm giữ trong tay toàn bộ quân đội của nhà Lê thời
Chiêu Tông.
Theo sử sách “Đại Việt thông sử” của Lê Quý Đôn, năm 1527, Mạc
Đăng Dung đã ép Lê Cung Hoàng nhường ngôi, từ đó Mạc Đăng Dung bước lên ngôi
báu trị vì đất nước với tư cách là ông vua khai sáng của Vương triều Mạc, đóng
đô ở Thăng Long, đặt ấp thang mộc là Dương Kinh, dựng đền miếu, lập cung điện ở
Cổ Trai quê hương. Năm 1592, thời vua Mạc Mậu Hợp (đời thứ 5) thì bị Bình An
Vương Trịnh Tùng đánh bại ở Thăng Long, giành lại ngôi báu cho nhà Lê. Nhà Mạc
có thời gian trị vì đất nước 65 năm, tính cả thời gian cát cứ ở Cao Bằng thì
khoảng 150 năm. Về những đóng góp của Vương triều Mạc, có nhiều công trình
nghiên cứu cho rằng đây là vương triều có nhiều cải cách tiến bộ nhằm đưa đất
nước thịnh vượng về kinh tế, ổn định về chính trị, phát triển về văn hóa và xã
hội của nước ta ở thế kỷ XVI, đánh dấu mốc son quan trọng trong tiến trình lịch
sử chế độ phong kiến ở Việt Nam. Trong sử cũ thời Lê Trịnh có ghi: Dưới triều Mạc
(1532): “Từ đấy, người buôn bán và người đi đường đều tay không, ban đêm không
có trộm cướp, trâu bò thả chăn không phải đem về, chỉ mỗi tháng kiểm soát một lần…Các
hoạt động công thương nghiệp có phần khởi sắc, thương nhân đi lại buôn bán thuận
lợi, các nghề thủ công, đặc biệt là nghề làm gốm sứ thời Mạc phát triển rất rực
rỡ, có nhiều sản phẩm được xuất khẩu ra nước ngoài”. Bên cạnh đó, trong 65 năm
cầm quyền, mặc dù khó khăn, chiến tranh nhưng triều Mạc đã mở 22 kỳ thi hội, lấy
đỗ 483 Tiến sỹ, trong đó phải kể đến danh nhân văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm - một
trong những danh nhân văn hóa lớn của thế kỷ XVI. Nền mỹ thuật thời Mạc cũng đã
có những đóng góp rất lớn, đây là thời kỳ mà nền mỹ thuật chính thống của dân tộc
đã có một bước ngoặt lớn trong lịch sử mỹ thuật mà đỉnh cao là thế kỷ XVII được
bắt nguồn từ yếu tố dân gian thời Mạc.
Từ đường họ Mạc hiện có quy mô vừa phải mang phong cách nghệ
thuật kiến trúc thời Nguyễn. Từ đường xây hướng Tây, được bố trí theo kiểu chữ
nhất gồm 3 gian, 4 vì bằng gỗ lim; kết cấu vì nóc mái kiểu “kẻ chồng - giá
chiêng”. Những mảng chạm khắc trên kiến trúc gỗ đều rõ ràng, đường nét khỏe khoắn.
Di tích từ đường họ Mạc còn lưu giữ nhiều hiện vật như gốm,
sứ, gỗ, bia ký, sắc phong, đồ tế tự… liên quan đến việc thờ cúng, tưởng niệm
các vua của Vương triều Mạc, cụ thể:
1. Ngai án, bài vị (3 bộ), long ngai; nhang án: trang trí hổ
phù, phượng hàm thư, long mã, cùng các mảng chạm nổi họa tiết hoa dây
2. Bộ tam sự, chất liệu đồng đúc; sập thờ cổ; giá chiêng -
chiêng đồng; giá chiêng - trống da
3. Bát bửu: 01 bộ; đại tự; câu đối: 03 đôi; bia đá: 3 chiếc
4. Sắc phong: 01 chiếc triều Khải Định
Ngoài ra còn một số di vật như đôi chóe mộc dục, bức cửa
võng, pho tượng Mạc Đăng Dung…
Hằng năm, vào ngày 22/8 âm lịch, con cháu họ Mạc lại về mảnh
đất Cổ Trai để dâng hương tại từ đường, qua đó tưởng niệm lại công lao của các
vị vua triều Mạc và thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc.
Di tích từ đường họ Mạc
không chỉ tồn tại với chức năng đơn thuần là nơi thờ cúng, hội họp của riêng
dòng họ Mạc mà còn là nơi ghi dấu sự tồn tại của một vương triều phong kiến
trong tiến trình lịch sử dân tộc Việt Nam. Với những giá trị vật chất, tinh thần,
nghệ thuật, từ đường họ Mạc ở thôn Cổ Trai, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy được Bộ
Văn hóa Thông tin công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia tại Quyết định số
24/2002/QĐ-BVHTT ngày 17/9/2002.