ĐÌNH - CHÙA KỲ SƠN (Di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố)

ĐÌNH - CHÙA KỲ SƠN

(Di tích lịch sử - văn hóa cấp thành phố)

Cụm công trình văn hóa tín ngưỡng, tôn giáo đình - chùa Kỳ Sơn do chính nhân dân địa phương xây dựng nên. Đó là đình, chùa Kỳ Sơn thuộc thôn Kỳ Sơn, xã Tân Trào, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng.

Chùa Kỳ Sơn và đình Từ Sơn được xây dựng từ thời nhà Mạc (thế kỷ XVI). Đình Kỳ Sơn trước đây được xây dựng khá lớn, gồm 7 gian tiền đường, 3 gian cung cấm, theo lối “chéo đao tàu góc” bằng các vật liệu truyền thống như gỗ lim, đá tảng, lợp ngói, mũi xung quanh ghép ván bưng, cửa thùng khung khách.

Đình thờ “Nam hải đại vương” bằng long ngai, bài vị và hai thanh kiếm. Từ trước năm 1938, làng xã Kỳ Sơn lưu giữ được 5 sắc phong thuộc các đời Vua: Tự Đức 6 (1853) và 33 (1880); Đồng Khánh 2 (1887); Duy Tân 3 (1909); Khải Định 9 (1924). Để có địa điểm tổ chức các hoạt động lễ hội, cán bộ và nhân dân làng Kỳ Sơn đã tạo dựng ngay trên nền đình cũ: 1 gian hậu cung theo lối cổ và 5 gian tiền đường với diện tích 160 m2 làm nơi sinh hoạt văn hóa.

Chùa có khuôn viên rộng, có đất canh tác, trồng trọt để tự cung tự cấp cho hoạt động và sinh hoạt. Hiện nay diện tích đất chùa còn lại 1.440 m2. Cổng chùa xây theo kiểu tam quan: Trung quan, giả quan, không quan, ba cổng đều có mái che lợp ngói mũi. Trung quan được xây cao hơn theo lối hai tầng tám mái chồng diêm nóc các, các góc mái có đao cong, đắp các hình rồng chầu. Đỉnh nóc đắp lưỡng long chầu nguyệt.

Nhà Phật điện được xây dựng theo kiểu đầu hồi bít đốc tay ngai, kết cấu chữ đinh gồm 5 gian tiền đường và 2 gian hậu cung. Mái chùa lợp ngói mũi, trên đỉnh nóc chùa chính giữa là bức đại tự xây trong đắp nổi rõ 3 chữ nho tên chữ của chùa (Khánh Diên tự), hai bên bức đại tự là 2 hình chữ Triện cách điệu. Trên đỉnh chính giữa bức đại tự là bình nước cam lồ. Toàn bộ nhà tiền đường Phật điện được cấu tạo bởi 4 bộ vì có kết cấu tương tự nhau theo kiểu vì hạ kẻ chuyền, thượng, chồng rường giá chiêng 2 con. Các con rường đầu được chạm nổi hình lá lật, hình bông sen cách điệu. Chính điện hậu cung được xây 4 lớp bục từ thấp đến cao để đặt tượng. Sát nhà mẫu phía ngoài là tháp chuông chùa được xây dựng trong vài năm trở lại đây. Gác chuông cao 3 tầng 12 mái, tầng giữa được treo chuông đồng lớn nặng hàng trăm cân. Các mái gác chuông đều làm đao cong, ngoài đao có hình rồng. Tổng chiều cao của gác chuông là 11m.

Đối diện với nhà thờ mẫu qua sân chùa là nhà thờ tổ, xây theo kiểu chữ nhất mái lợp ngói mũi, gian chính giữa nhà tổ, thờ các vị sư tổ của chùa bằng tượng. Góc phía đông của khu vườn chùa là vườn tháp. Cạnh vườn tháp là nhà bia đặt 3 bia đá cổ. Trong nhà bia còn đặt bia ghi công đức của nhân dân trong việc tu tạo, xây dựng chùa thời gian gần đây.

Chùa Kỳ Sơn hiện còn lưu giữ nhiều di vật cổ có giá trị về niên đại và mỹ thuật, tiêu biểu là các di vật cổ sau:

1. Các tượng trên phật điện gồm tam thế, quan tâm, được tạo tác cuối thế kỷ XVIII.
2. Các pho tượng Ngọc Hoàng, Lão Tử, A Di Đà, Nam Tào, Bắc Đẩu, được tạo tác thế kỷ XIX.
3. Nhang án tiền có kích thước 1,78 x 0,9 x 2,4m, chân quỳ ván bưng 2 hồi, phía trước chạm thủng giữa các hình tứ linh, 2 bên chạm bong kênh mai điểu. Trên giáp mặt nhang án được tạo nhiều đường viền hình côn cao dần. Nhang án được tạo tác cuối thế kỷ XIX.
4. 2 cuốn thư lớn chạm khắc tinh xảo, kết hợp giữa chạm thủng, chạm bong kênh, các đề tài hoa lá thiêng. Cuốn thu có niên đại thế kỷ XIX.
5. Đại tự 4 bức có niên đại đầu thế kỷ XX.
6. 3 bài vị hậu Lê (thế kỷ XVIII).
7. Bia đá xanh lớn dựng năm 1702.

Từ xa xưa, làng Kỳ Sơn nổi tiếng là địa phương có truyền thống đấu tranh, chống áp bức, cường quyền. Từ thời kỳ có phong trào khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Cầu (Quận He), làng Kỳ Sơn đã có cụ Nguyễn Thái Chè là người khí phách, giỏi võ nghệ, tập hợp trai tráng trong làng tham gia các cuộc chiến đấu đánh bại bọn quan lại nhà Trịnh trên sông Cổ Trai. Nửa cuối thế kỷ XIX, hưởng ứng phong trào Cần Vương do vua Hàm Nghi xuống chiếu (1885), cụ Vũ Đình Mộc làng Kỳ Sơn đã cùng cụ Mạc Đình Phúc làng Cổ Trai lãnh đạo phong trào Mạc Thiên Binh, tập trung nghĩa sỹ đấu tranh chống kẻ thù xâm lược. Phong trào yêu nước do các cụ lãnh đạo đã lan rộng ra các tỉnh Thái Bình, Hải Dương… tạo thành làn sóng đấu tranh yêu nước mạnh mẽ. Mặc dù các phong trào khởi nghĩa của các cụ cuối cùng đều thất bại, song đã thể hiện được ý chí quật cường của nhân dân, quyết không chịu đầu hàng trước cường quyền, bạo lực.

Sau này, một số thanh niên yêu nước người địa phương được giác ngộ lý tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam đã tổ chức lực lượng thanh niên cứu quốc, sau đó tổ chức lực lượng Việt minh tự vệ, thường xuyên lấy đình, chùa Kỳ Sơn làm nơi luyện tập võ nghệ, quân sự. Nơi đây cũng trở thành cứ điểm tuyên truyền, phát triển lực lượng Cách mạng trong nhân dân để chuẩn bị cho vũ trang khởi nghĩa. Ngày 20/8/1945 tại đình Kỳ Sơn đã công bố thành lập Ủy ban cách mạng lâm thời làng Kỳ Sơn. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, đây là địa điểm đóng quân, gây dựng cơ sở và tổ chức hoạt động cách mạng của các đơn vị bộ đội; là nơi che giấu, nuôi dưỡng, bảo vệ cán bộ Việt Minh, củng cố các cơ sở cách mạng và phong trào kháng chiến của địa phương. Thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp, Chùa Kỳ Sơn cũng ủng hộ bảo vật của mình là 2 quả chuông bằng đồng nặng khoảng 400 kg và một bộ cổ vật tam sư bằng đồng cho kháng chiến rèn đúc vũ khí. Chùa Kỳ Sơn có 03 nhà sư tự nguyện bỏ áo cà sa gia nhập vệ quốc đoàn. Nhiều con em trong làng đã bí mật tham gia cách mạng. Mặc dù bị thực dân Pháp tàn sát, đàn áp dã man song tấm lòng người dân Kỳ Sơn vẫn một lòng kiên trung với cách mạng, với kháng chiến. Tiếp nối truyền thống anh hùng, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, nhân dân Kỳ Sơn luôn thực hiện tốt nhiệm vụ “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, “Tất cả để chiến thắng giặc Mỹ xâm lược”. Nhân dân Kỳ Sơn vừa tăng cường sản xuất, vừa tham gia chiến đấu đánh lại cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ bằng không quân.

Qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, làng Kỳ Sơn nhỏ bé nhưng có đến 283 con em tham gia bộ đội, 6 bà mẹ được Nhà nước trao tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng; 70 liệt sĩ, 7 thương binh, 5 cán bộ được tặng danh hiệu lão thành cách mạng, 2 cán bộ được tặng danh hiệu tiền khởi nghĩa, 35 thanh niên tham gia vào lực lượng thanh niên xung phong. Truyền thống yêu nước lâu đời của mảnh đất Kỳ Sơn đã góp phần xây dựng nên xã Tân Trào thành xã đạt danh hiệu cao quý Anh hùng lực lượng vũ trang. Kỳ Sơn đã trở thành địa chỉ đỏ cách mạng, biểu tượng của tinh thần yêu nước, lòng kiên trung với Đảng, với cách mạng và tư tưởng Hồ Chí Minh.

Trước đây, cứ vào dịp mồng 5 tháng giêng hàng năm, tại Đình – Chùa Kỳ Sơn lại tổ chức hội làng. Trong hành lễ có tục rước lợn Ông Bồ, trong bách hý có trò chơi chạy đá. Đây là trò chơi rất độc đáo mà không nơi nào tìm thấy. Ngày nay, do nhiều nguyên nhân khác nhau, vào các ngày hội làng, nhân dân địa phương thường tổ chức dâng hương, cúng lễ, tuy nhiên các trò chơi dân gian không còn được tổ chức thường xuyên như xưa nữa.

Ngày 28/1/2005, Ủy ban nhân dân thành phố có Quyết định số 177/QĐ-UB công nhận Đình - Chùa Kỳ Sơn xã Tân Trào, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng là Di tích lịch sử văn hóa cấp thành phố./.