KHU TƯỞNG NIỆM CÁC VUA NHÀ MẠC
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc thuộc xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng, nằm cách trung tâm thành phố khoảng 22 km về phía Đông Nam. Đây là công trình kiến trúc văn hóa tâm linh, tín ngưỡng, cổ truyền của người địa phương xã Ngũ Đoan.
Công trình tưởng niệm một Vương triều phong kiến, nên nhân vật lịch sử chính liên quan đến di tích là các vị vua triều Mạc. Theo ghi chép của chính sử, Mạc Đăng Dung lên ngôi năm 1527, đóng đô ở Thăng Long. Đến năm 1592, nhà Lê dưới sự phò tá của nhà Trịnh, đã lật đổ nhà Mạc để lấy lại ngôi báu. Như vậy từ năm 1527 đến năm 1592 nhà Mạc đã có thời gian trị vì đất nước là 65 năm, với 5 đời vua: Mạc Đăng Dung, Mạc Đăng Doanh, Mạc Phúc Hải, Mạc Phúc Nguyên, Mạc Mậu Hợp. Ngoài 5 vị vua nhà Mạc ở thời thịnh trị được thờ ở hậu cung, tại bái đường của khu di tích còn phối thờ 5 vị cát cứ ở Cao Bằng: Mạc Toàn, Mạc Kính Chi, Mạc Kính Cung, Mạc Kính Khoan, Mạc Kính Vũ.
Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc được khởi công xây dựng vào tháng 10/2009 và khánh thành vào tháng 10/2010 - vào đúng dịp Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Từ quá trình khảo sát, đề xuất phương án thiết kế cũng như thi công đều được tham khảo các công trình kiến trúc cổ truyền để tiến hành xây dựng nên khu di tích này. Do vậy, từ quy mô đến phong cách đều đảm bảo các giá trị truyền thống như: ngói lợp, kết cấu gỗ, hoa văn trang trí… Đặc biệt, kết cấu gỗ tạo thành khung chịu lực của công trình đã tạo nên vẻ đẹp truyền thống của khu tưởng niệm các vua nhà Mạc. Các đầu đao đều uốn cong có gắn long, ly, quy, phượng. Bên trong các vì làm theo kiểu chồng rường giá chiêng đấu kê, nhiều cột lớn, nhỏ. Công trình phụ trợ có nhà tả mạc, hữu mạc tạo nên vẻ đẹp, sức sống lâu bền của nền kiến trúc cổ truyền dân tộc đã từ lâu ăn sâu vào trong tiềm thức của mỗi người dân Việt Nam.
Trong thời gian trị vì, Vương triều Mạc có những đóng góp nhất định cho đất nước trên các lĩnh vực văn hóa, kinh tế và nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật điêu khắc. Việc bảo tồn, phát huy những giá trị lịch sử do Vương triều Mạc để lại có ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Đồng thời, ở các đời vua nhà Mạc còn có nhiều chính sách tiến bộ như: Lệnh cấm không cho trộm, cướp mang binh khí ra đường, kẻ nào trái lệnh sẽ bắt tội, từ đó người dân buôn bán hay đi làm đều không phải đem theo khí giới để tự vệ; chú trọng đào tạo, tuyển dụng nhân tài, bằng việc đều đặn mở các khoa thi, kỳ thi. Bên cạnh đó, cũng có những đời vua nhà Mạc lại ham chơi, kỷ cương chính sự đều bị rối loạn, nội chiến xảy ra liên miên. Tuy vậy, cũng cần phải đánh giá một cách khách quan hơn về Vương triều nhà Mạc, để bảo tồn, lưu giữ những giá trị văn hóa, nghệ thuật tiên tiến.
Hàng năm, cứ vào ngày sinh, ngày mất của Đức vua Mạc Thái tổ, tại di tích lại tổ chức Lễ kỷ niệm. Đại lễ thường tổ chức trong hai ngày, từ ngày 06 đến ngày 07 tháng Giêng. Vào ngày Đại lễ, tại di tích có tổ chức lễ Khai bút đầu xuân; ngày mất được tổ chức vào ngày 22/8 âm lịch - lễ kỷ niệm ngày mất của Mạc Thái Tổ thường tổ chức nhỏ hơn, chủ yếu là tế lễ và dâng cúng các vật phẩm. Lễ hội Khai bút đầu xuân gồm rất nhiều các thầy cô giáo, học sinh, sinh viên từ các trường trong và ngoài thành phố về dự. Sau phần lễ là phần hội, trong phần hội tổ chức các trò chơi dân gian như: Kéo co, đẩy gậy, đấu vật, biểu diễn võ thuật dân tộc, đi cầu thùm, đu tiên, bịt mắt bắt dê, hát chèo sân đình…
Ngày 19 tháng 9 năm 2016, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 2022-QĐ/UBND công nhận Khu tưởng niệm các vua nhà Mạc, xã Ngũ Đoan, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng là Di tích Lịch sử cấp thành phố.