DI TÍCH TỪ ĐƯỜNG HỌ BÙI QUANG
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Từ đường họ Bùi Quang là công trình kiến trúc văn hóa tâm linh của tộc họ Bùi Quang, thôn Quan Bồ, xã Cấp Tiến, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng. Di tích nằm cách trung tâm huyện lỵ khoảng 3 km và cách trung tâm thành phố khoảng 25 km về phía Tây Nam.
Cấp Tiến là vùng đất cổ hình thành từ quá trình lục địa hóa bãi bồi ven biển nên sự có mặt của người Việt cổ tại đây cũng từ khá lâu đời – khoảng 2500 năm. Cùng với các dòng họ Phạm, Lương, Trần, họ Bùi tìm đến định cư ở đây từ rất sớm, đến ngay đã khoảng 15-16 đời. Ngoài truyền thống lao động cần cù, sáng tạo; truyền thống văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, trải suốt chiều dài lịch sử và nhất là trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, người dân Cấp Tiến đã tỏ rõ lòng yêu nước, tham gia tích cực, cống hiến sức người, sức của cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ quê hương. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, cùng với các địa phương khác trong huyện Tiên Lãng, làng Quan Bồ cũng là một trong những địa bàn bị giặc Pháp càn quét nhiều lần hòng triệt phá các cơ sở cách mạng kháng chiến của ta. Vững chí bền gan trước kẻ thù, làng Quan Bồ đã trở thành một trong những tuyến phòng thủ được xây dựng kiên cố với hệ thống hầm bí mật liên hoàn, sẵn sàng chiến đấu và bảo vệ các lực lượng cách mạng và cơ quan đầu não của tỉnh, huyện và xã; là địa điểm an toàn, vững chắc của Tỉnh ủy Kiến An, Huyện ủy Tiên Lãng. Nhiều cán bộ lãnh đạo chủ chốt đã sống và hoạt động dài ngày ở đây. Đặc biệt, Từ đường họ Bùi Quang, thôn Quan Bồ trở thành nơi hội họp, có hầm cất giấu tài liệu, nuôi giấu cán bộ kháng chiến trong suốt những năm từ 1948-1953. Tự hào cùng Đảng bộ và nhân dân xã Cấp Tiến đóng góp đáng kể sức người, sức của trong hai cuộc kháng chiến; dòng họ Bùi Quang đã vinh dự được Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng tặng Bằng khen vì đã có thành tích trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.
Theo các cụ cao niên trong dòng họ kể lại thì từ đường họ Bùi Quang được khởi dựng vào năm Chính Hòa thứ 2 (1681), cùng thời điểm tu sửa đình, miếu của làng Quan Bồ. Trải qua thời gian, từ đường được tu bổ nhiều lần và tồn tại đến tháng 8 năm 1953, do là địa điểm nuôi giấu cán bộ kháng chiến nên từ đường đã bị giặc Pháp dùng bộc phá đánh sập hoàn toàn. Năm 1966-1967, dòng họ Bùi Quang đã dựng lại 3 gian từ đường nhỏ để làm nơi thờ tự tổ tiên. Đến năm 1983 tiếp tục tu sửa tôn tạo khang trang hơn và đến năm 2005, từ đường được tu bổ, mở rộng với quy mô như ngày nay.
Thủy tổ của dòng họ Bùi Quang là cụ Bùi Quang Đạt, tên tự là Tảo Ngộ; cụ bà là Nguyễn Thị Ngọc, tên hiệu là Diệu An. Bia “Hậu thần bi” dựng tại đình Lan Phố, tổng Kinh Lương, huyện Tiên Lãng, tỉnh Kiến An, niên hiệu năm Chính Hòa 2 (1681) ghi nhận cụ bà Nguyễn Thị Ngọc, hiệu là Diệu An đã có công đức lớn trong việc tu sửa đình, miếu của bản xã Lan Phố (tức Quan Bồ ngày nay).
Từ xưa đến nay, dòng họ Bùi Quang vẫn gìn giữ và phát huy truyền thống của cha ông tiên tổ. Hàng năm, cứ vào ngày 25/1 âm lịch là ngày giỗ cụ Tổ ông và ngày 25/10 là ngày giỗ cụ Tổ bà; con cháu lại sum họp, thành kính dâng lễ và cùng tưởng nhớ công lao to lớn, ôn lại truyền thống cha ông; trao quà khuyến học, khuyến tài, động viên các thế hệ cháu con phát huy truyền thống dòng họ, ra sức học tập, rèn luyện, phấn đấu, góp phần xây dựng quê hương, đất nước và tiếp tục làm rạng danh dòng họ.
Từ đường dòng họ Bùi Quang là công trình văn hóa tâm linh của một tộc họ, là biểu tượng của nét đẹp văn hóa dòng họ nhưng cũng là kết tinh những giá trị văn hóa đặc sắc của mảnh đất, con người quê hương Quan Bồ, Cấp Tiến, Tiên Lãng. Với giá trị lịch sử và văn hóa đó, ngày 24/9/2015, Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng đã ban hành Quyết định số 2213-QĐ/UBND xếp hạng Từ đường họ Bùi Quang là Di tích lịch sử cấp thành phố.