ĐÌNH, CHÙA VĂN CHẤN
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Đình, chùa Văn Chấn, xã Văn Phong, huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng. Đây là cụm công trình đẹp do chính cộng đồng dân cư của làng Văn Chấn xây dựng lên để thờ cúng.
Theo tài liệu Thần tích - Thần sắc của làng Văn Chấn, tổng Đôn Lương, huyện Cát Hải do các chức dịch trong xã khai báo, đình thờ 9 vị Thành hoàng, các ngài là: Cao Lang; Nga My Nương; Quảng hậu Chính trực; Hoằng hóa cư sĩ; Thiên Thượng, Gia nỗi; Liễu Đầu; Càn Hải; Đồng Đặng, Phù tang chi thần; Liễu Hạnh công chúa. Các vị Thành hoàng của làng đều không có Thần phả để lại, nên không rõ công tích, tên tuổi, ngày sinh hóa. Chùa Văn Chấn hiện nay, do chưa có nhà thờ mẫu riêng, nên nhà tiền điện chùa có bài trí ban thờ đức Thánh Trần Hưng Đạo và ban thờ thánh Mẫu Thượng Thiên. Việc thờ trên thể hiện tâm thức truyền thống trong tín ngưỡng dân gian mang tính bản địa của người dân Việt.
Đình Văn Chấn tương truyền được khởi dựng vào thời hậu Lê - thế kỷ XVII, XVIII. Xưa kia, đây là một công trình kiến trúc đẹp, có quy mô kiến trúc lớn, mái chéo đao tàu góc, có ván sàn lòng thuyền. Trải qua thời gian, thăng trầm của lịch sử, ngôi đình đã bị hủy hoại vào thập kỷ 70 của thế kỷ trước. Đình Văn Chấn hiện nay, nằm trên khu đất của ngôi đình cổ xưa. Công trình quay hướng Nam. Năm 1990, nhân dân địa phương dựng lại hai gian hậu cung, đến năm 1999 dựng tiếp năm gian tiền tế. Công trình nằm sát gần con đường trục của thôn, thuận tiện cho dân làng, khách thập phương đến sinh hoạt hội lễ, dâng hương lên Thành hoàng làng.
Chùa Văn Chấn nằm cách đình Văn Chấn khoảng 100 m. Chùa nằm trên một khu đất rộng rãi, diện tích vài mẫu Bắc Bộ. Theo truyền ngôn của dân làng, chùa được xây dựng cùng với đình vào thời hậu Lê - thế kỷ thứ XVII. Công trình được thiết kế theo lối truyền thống, có ao to thả sen, có giếng kè đá, dùng làm nguồn nước sinh hoạt cho nhà chùa và dân làng. Chùa còn có nhà am để kinh sách, có nhà trai cho sư ở, nhà thờ sư tổ năm gian bằng gỗ.
Sau khi nước nhà độc lập (1946), chùa Văn Chấn là địa điểm của các lớp bình dân học vụ, nơi huấn luyện, học tập, làm việc của lực lượng vũ trang địa phương. Năm 1947, Pháp đánh chiếm Cát Hải, chùa là địa điểm sơ tán, trú ẩn của lực lượng kháng chiến và nhân dân địa phương. Trong nội thất và ngoài vườn chùa đều có hầm bí mật để phục vụ cho lực lượng kháng chiến của quân dân ta.
Trong thời gian chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ, chùa là nơi đóng quân, trận địa chiến đấu của đơn vị pháo phòng không, pháo bảo vệ bờ biển, rồi là doanh trại của đơn vị bộ đội đặc công nước. Có thời gian còn là trường tiểu học của xã. Năm 1972, là nơi chuyên gia Trung Quốc ở để làm nhiệm vụ rà phá thủy lôi của Mỹ thả ở biển trong chiến tranh.
Năm 1992, chùa Văn Chấn được nhân dân địa phương sửa chữa lại. Năm 2005, trùng tu lớn, hệ thống khung chịu lực được làm bằng bê tông. Tuy nhiên, hệ thống trang trí trên mái còn được bảo lưu như cũ.
Đình, chùa trải qua thăng trầm của lịch sử, song vẫn bảo tồn được khá nhiều di vật, cổ vật có giá trị về lịch sử, văn hóa và mỹ thuật như: Khám mờ; kiệu bát cống; bia đá; tượng Thế tôn; tượng A Di Đà; tượng Quan âm Chuẩn Đề…
Tại đình Văn Chấn hàng năm nhân dân tổ chức sư lệ lớn nhất vào ngày 10 tháng 6. Trong hội lễ có rước kiệu, tế nam quan. Ngoài tế lễ còn có các trò chơi thi đấu như đánh cờ người, tổ tôm điếm, hát chèo, hát ca trù, hát đúm…Tại chùa vào ngày mùng 3 tháng 3 giỗ mẫu Liễu Hạnh; ngày phật đản mùng 8 tháng 4; lễ vu lan mùng 5 tháng 7; ngày 20 tháng 8 giỗ Đức Thánh Trần. Các dịp lễ hội diễn ra tại đình, chùa Văn Chấn, nhân dân trong và ngoài địa phương đến rất đông vui.
Ngày 23 tháng 01 năm 2013, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 198-QĐ/UBND công nhận đình, chùa Văn Chấn là Di tích Lịch sử cấp thành phố.