ĐỒN CỔ XUÂN ĐÁM
(Di tích Khảo cổ học)
Di tích đồn cổ Xuân Đám được xây dựng tại thôn Cát Đồn, xã Xuân Đám, huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng. Đồn cổ nằm lọt trong một thung lũng eo biển, cửa chính của đồn đặt tại hướng Đông Nam, nhìn ra biển, cửa sau có hướng Tây Bắc, dựa lưng vào đồi Thượng, phía xa là núi đá.
Đồn cổ Xuân Đám được xây dựng vào năm Minh Mạng thứ 20 (1840), đây là công trình quân sự bảo vệ vùng biển Cát Bà. Trong lòng đồn là di chỉ khảo cổ học bãi Cát Đồn thuộc loại hình di chỉ cư trú đơn thuần; có niên đại thuộc giai đoạn muộn của văn hóa Hạ Long, cách ngày nay khoảng 3500 năm đến 4000 năm.
Đồn cổ Xuân Đám có đồ án hình vuông. Đây là đồ án thường gặp trong các tòa thành và đồn bảo vệ thời Nguyễn. Gọi là hình vuông song nhiều khi không phải cứ bốn cạnh của công trình đều bằng nhau, mà chỉ mang tính tương đối vuông hoặc gần vuông. Đồn cổ Xuân Đám thư tịch ghi là Ninh Hải Bảo có chiều dài là 80m, rộng 75m. Vách trong và vách ngoài đều được xây đá kè thẳng đứng, vách ngoài phần trên là tường đá cao 1,7m; phần dưới tường đất cao 1,0m so với đường đi hiện tại. Vách trong cao 1,1m, tường dày 3,35m. Bốn góc đồn xây pháo đài nhô ra ngoài. Hiện trạng, chỉ có góc Tây Nam đồn còn bảo tồn được một phần pháo đài. Các góc còn lại chỉ còn dấu vết nền đất. Đây là một công trình được xây, kè đá chắc chắn.
Đồn cổ Xuân Đám và di chỉ bãi Cát Đồn có giá trị cao về lịch sử khoa học. Với tư cách là một công trình quân sự, đồn Xuân Đám là một chứng tích lịch sử cùng với đồn Ngọc Vừng giúp chúng ta thấy rõ được cấu trúc xây dựng, quy mô công trình và lực lượng phòng thủ, bảo vệ bờ biển của triều Nguyễn; góp phần quan trọng trong việc bảo vệ chủ quyền biên giới, biển đảo nước ta đầu thế kỷ XIX.
Ngày 12 tháng 01 năm 2012, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 66-QĐ/UBND công nhận Di tích đồn cổ Xuân Đám là Di tích Khảo cổ học.