TỪ ĐƯỜNG HỌ LÊ QUANG
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Từ đường họ Lê Quang thuộc xã Nghĩa Lộ, huyện Cát Hải, thành phố Hải Phòng, nằm cách trung tâm thành phố khoảng 25 km.
Đây là công trình của dòng họ Lê Quang, thờ ông tổ, gia tiên của họ. Căn cứ vào bản phú ý họ Lê soạn lại năm 1991 và trí nhớ của nhiều người, dòng họ Lê Quang vốn có nguồn gốc từ Thanh Hóa, Nghệ An. Sau di cư ra Thuỷ Triều (Thủy Nguyên), sinh cơ, lập nghiệp, đến nay đã hơn 16 đời. Tiền nhân đến Nghĩa Lộ, Cát Hải bắt đầu từ cụ tổ Lê Quang Kính, cụ sinh hạ được 3 người con trai và phát triển thành ba ngành mới. Ngành trưởng ở lại xã Nghĩa Lộ; hai ngành thứ, một định cư ở làng Khoái (nay là Đôn Lương, thị trấn Cát Hải), hai đến Xuân Áng (nay là Xuân Đám, Cát Bà). Theo phú ý dòng họ Lê Quang, thì tính từ đời thứ nhất cụ Lê Quang Kính Cát Hải, thì họ Lê Quang ở Nghĩa Lộ đã phát triển được 9, 10 đời.
Từ đường được xây dựng từ lâu đời – khoảng cuối thế kỷ XIX, trên đất ngành trưởng. Ban đầu, nhà thờ được dựng 5 gian thờ cúng tổ tiên. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 – 1954), từ đường họ Lê Quang đã trở thành cơ sở cách mạng, kháng chiến đáng tin cậy. Đến năm 1947, thực dân Pháp càn quét, theo đó từ đường dòng họ cũng bị phá hủy. Sau trận càn, con em trong họ đã dựng lại từ đường trên nền đất cũ bằng tường xỉ than trộn vôi để thờ cúng tổ tiên. Năm 1955, bão lớn đổ bộ vào Cát Hải gây nhiều thiệt hại, từ đường họ Nguyễn Quang bị tốc mái, nước ngập làm sụt lún đất, để lộ căn hầm nuôi giấu cán bộ kháng chiến. Sau cơn bão, với sự giúp đỡ của làng xã, dòng họ, từ đường được xây dựng mới để tiếp tục thờ cúng tổ tiên. Năm 1957, họ tộc chung sức sửa sang, lợp lại mái bằng ngói Giếng Đáy. Đến năm 2009, từ đường được tân tạo khang trang, rông rãi hơn.
Từ đường họ Lê Quang không chỉ là nơi tôn thờ ông tổ và các thế hệ của dòng họ mà trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, từ đường cũng như con em trong dòng họ đã góp sức người, sức của vào cuộc kháng chiến chung của dân tộc.
Gắn bó với lịch sử quê hương, huyện Cát Hải, trong thời gian chiến tranh, từ đường là địa chỉ tin cậy, an toàn để cán bộ huyện, xã về hoạt động bí mật. Vì mục đích chung là giải phóng dân tộc, dòng họ đã để một phần nhà từ đường cho cán bộ làm việc, đào hầm bí mật để nuôi giấu cán bộ. Những đóng góp lớn của dòng họ đã được Đảng, Nhà nước tạng bằng khen, huân, huy chương.
Từ đường Lê Quang là ngôi nhà chung để tôn thờ tổ tiên, nơi đoàn tụ mọi thành viên trong họ mỗi dịp chạp tổ, hay khi tết đến xuân về... Ngoài ra, từ đường còn là nơi tổ chức mừng thọ cho các cụ trong họ trên 70 tuổi - nơi tổ chức phát phần thưởng cho con, em trong họ có thành tích học tập tốt.
Ngày 15 tháng 11 năm 2016, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 2824-QĐ/UBND công nhận Từ đường họ Lê Quang là Di tích Lịch sử cấp thành phố.