ĐỀN VẠN CHÀI
(Di tích Lịch sử cấp thành phố)
Đền Vạn Chài (hay còn gọi là Đền Chài) thuộc thôn Ngân Hà, phường Vạn Hương, quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng. Đây là công trình kiến trúc cổ truyền, phục vụ nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh, tín ngưỡng của nhân dân trong và ngoài địa phương.
Đền Chài thờ Tứ vị Thánh Nương, đứng đầu bốn vị Thánh nữ này là vị Thánh Mẫu Càn Hải Đại Vương. Tứ vị Thánh Nương được coi là các vị thần nữ bảo hộ, che chở cho cư dân làm ăn trên biển.
Theo các tư liệu của địa phương và các bậc cao niên ở phường Vạn Hương, đền Chài được xây dựng vào giữa thế kỷ XIX. Năm 1893, được trùng tu lớn, hiện trên thượng lương còn ghi lạc khoản về năm trùng tu này. Theo truyền tụng trong nhân dân, sau khi đền được xây dựng xong, người dân Vạn Chài Đồ Sơn được mùa đánh bắt hải sản ba năm liền. Cá, tôm về từng đàn, đầy bến Vạn Thốc. Năm 1992, di tích tiếp tục được trùng tu. Đền Vạn Chài hiện nay có kiến trúc mặt bằng theo kiểu chữ tam, ba gian tiền đường, ba gian trung đường và ba gian hậu cung.
Trong thời gian chống thực dân Pháp, đền Vạn Chài là nơi hoạt động của lực lượng Việt Minh; nơi hội họp, học tập, tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng; là địa điểm bình dân học vụ của con em cư dân miền biển; là doanh trại của đơn vị quân đội.
Theo thăng trầm của lịch sử, đồ thờ tự tế khí bị mất mát, thất lạc. Hiện nay, phần nội thất trong đền được nhân dân dâng cúng, như: Thần tượng, câu đối, đại tự, long ngai, nhang án, chấp kích bát biểu… Đồ thờ tự phần lớn bằng gỗ, được sơn son thếp bạc, phủ kim hoàn, bài trí khang trang, sáng sủa. Ngoài ban thờ và thần tượng của Thần chủ đền Chài, theo tín ngưỡng dân gian còn phối thờ các vị tam tòa Thánh Mẫu.
Trước năm 1945, hàng năm vào ngày 19 đến 21 tháng Giêng cư dân địa phương lại mở lễ hội. Tham gia lễ hội có rất nhiều cư dân miền biển ở trong và ngoài địa phương đến dự. Trong hội lễ có lễ rước nước, kiệu rước từ đền xuống thuyền, xong lấy nước ở biển chạy ngược về và rước vào đền để làm lễ mộc dục. Trong hội có thi bơi thuyền rồng và những trò chơi thi đấu mang tính dân gian.
Ngày 23 tháng 01 năm 2013, Uỷ ban nhân dân thành phố ra quyết định số 202-QĐ/UBND công nhận đền Vạn Chài là Di tích Lịch sử cấp thành phố.