CHÙA HOÀNG PHA
(Di tích Lịch sử cấp quốc gia)
Chùa Hoàng Pha thuộc xã Hoàng Động, huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng. Công trình không chỉ là di tích lịch sử văn hóa tâm linh, còn là nơi ghi dấu công lao đóng góp của Nhân dân địa phương, đối với sự nghiệp cách mạng của đất nước.
Chùa Hoàng Pha cũng giống như nhiều ngôi chùa làng Việt, công trình kiến trúc tôn giáo của đạo Phật – nơi thờ Phật và tu hành của các vị tăng ni. Khởi thủy, chùa được xây dựng trên gò đất phía Bắc làng Hoàng Pha, sau đó được chuyển về một nhà dân. Tương truyền, do việc gia công nền móng không tốt, đất bị sụt lở, nên ngày ấy chùa còn có tên là chùa Chẻ, cuối cùng chùa được định vị như vị trí ngày nay. Kiến trúc nghệ thuật của chùa Hoàng Pha không có nhiều tiêu biểu, song đây là công trình có quy mô khá lớn, còn lưu giữ được nhiều kiến trúc cổ, đóng góp vào sự nghiệp bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc.
Trong kháng chiến chống Pháp, chùa Hoàng Pha trở thành cơ sở hoạt động của đảng bộ và Mặt trận Việt Minh huyện Thủy Nguyên. Từ đây, Hội tăng ni già cứu nước huyện Thủy Nguyên ra đời, nhà sư Lương Ngọc Trụ là Chủ tịch Mặt trận. Ông đã anh dũng hi sinh, trong trận tham gia chống Pháp càn quét ở huyện Tiên Lãng.
Được nhà sư Lương Ngọc Trụ dìu dắt, giác ngộ, cụ Đỗ Kim Thành là người kế tiếp việc trụ trì tại chùa, đồng thời tiếp tục hoạt động ủng hộ kháng chiến. Năm 1950, cụ được kết nạp vào Đảng lao động Việt Nam và được Nhà nước tặng thưởng “ Huân chương kháng chiến hạng Nhất”.
Ngoài ra, chùa Hoàng Pha còn là một trong những cơ sở của đội lực lượng vũ trang huyện, của Ủy ban Hành chính xã. Vì vậy, bà Vũ Thị Lang vừa là người bảo vệ, quét dọn chùa, vừa là đầu mối hoạt động của tổ chức và được Chính phủ tặng huân chương.
Trải qua thời gian, chùa còn bảo lưu được một số cổ vật, di vật: Bộ tượng Tam Thế, tượng A Di Đà, tượng Quan Âm Chuẩn Đề, tượng Quan Âm Tống Tử, tượng Bồ Tát, bát bửu, bia đá, chuông đồng, cửa võng…
Chùa Hoàng Pha cũng giống như nhiều chùa khác trong vùng, những ngày lễ hội diễn ra ở chùa thường gắn liền với những ngày lễ của phật giáo. Người dân Hoàng Pha rất gắn bó với ngôi chùa của mình, cho nên bên cạnh hội chùa truyền thống, nơi đây còn đảm nhiệm chức năng hội làng và trở thành sợi dây liên kết cộng đồng trong tình làng, nghĩa nước.
Ngày 04 tháng 8 năm 1992, Bộ Trưởng Bộ Văn hóa, Thông tin và Thể thao ra Quyết định số 983-QĐ/BT công nhận chùa Hoàng Pha là Di tích Lịch sử cấp quốc gia.