ĐÌNH TRUNG HÀNH
(Di tích lịch sử cấp thành phố)
-----
Đình Trung Hành thuộc phường Đằng Lâm,
quận Hải An, thành phố Hải Phòng. Đình được gọi theo tên địa danh của địa phương
(phố Trung Hành). Phường Đằng Lâm trước năm 1945, thuộc địa bàn tổng Trung Hành, huyện Hải An, tỉnh Kiến An; sau năm 1945 là xã Đằng Lâm;
ngày 22/12/2002, quận Hải An được
thành lập, Đằng Lâm là một trong 6 phường của quận Hải An.
Vùng đất Đằng
Lâm được hình thành từ khá sớm, sách “Địa chí Hải Phòng” cho biết: khoảng từ 3.000 đến 4.000 năm trước, khi biển
lùi thì vùng đất mới ven biển của khu vực Hải Phòng cũng dần được hình thành,
do sự bồi lắng phù sa của sông Cấm và sông Lạch Tray. Theo tư liệu thần phả ở
một số di tích đình, đền, miếu - những nơi tôn thờ Đức Ngô Vương Thiên Tử cho biết: vào những năm đầu
Công Nguyên, khi bà Lê Chân đến lập nên trang ấp An Biên, chiêu mộ binh sĩ giúp
Hai Bà Trưng đánh đuổi bọn đô hộ Thái thú Tô Định nhà Đông Hán phương Bắc, thì đã
có những dân binh Trung Hành (tức Đằng Lâm ngày nay) tham gia cuộc khởi nghĩa.
Đình Trung Hành
tôn thờ Đức Ngô vương Quyền làm Thành hoàng. Ông sinh
ngày 12 tháng giêng năm Mậu Ngọ (ngày 06/02/898 dương lịch). Ngay từ nhỏ, ông tỏ ra là một người trí dũng song toàn. Sử cũ mô tả,
ông vẻ người "Khôi ngô, mắt sáng như
chớp, dáng đi thong thả như hổ, có trí dũng, sức có thể nâng được vạc (Đại Việt
sử ký toàn thư)". Thuở nhỏ, ông sống ở quê với cha mẹ và được cha dạy
cho các thuật bắn cung nỏ, sử dụng gươm giáo, các điều bí mật về binh pháp. Ngô
Quyền lớn lên trong lúc đất nước vừa mới giành được quyền tự chủ. Ông đã tiếp
nối đời cha ông về việc khẳng định quyền tự chủ, kiên quyết giành và giữ nền
độc lập dân tộc. Ông sớm bộc lộ tài năng kiệt xuất và đã trở thành một vị tướng
tài được Nhân
dân kính mến, quân sĩ khâm phục. Chiến công hiển hách của
ông đánh bại quân Nam Hán xâm lược trong trận Bạch Đằng năm 938, đánh
dấu một mốc lịch sử quan trọng, chấm dứt vĩnh viễn nền thống trị hơn 1.000 năm Bắc thuộc,
mở ra thời kỳ độc lập lâu dài của dân tộc Việt Nam. Công lao của Ngô Quyền đã
được viết trong nhiều nguồn chính sử: “Tiền Ngô Vương có thể lấy quân mới họp của
nước Việt ta mà đánh tan được trăm vạn quân của Lưu Hoằng Tháo, mở nước xưng
vương, làm cho người phương Bắc không dám lại sang nữa. Có thể nói là một lần
nổi giận mà yên được dân, mưu giỏi mà đánh cũng giỏi vậy. Tuy chỉ xưng vương,
chưa lên ngôi đế, đổi niên hiệu, nhưng chính thống của nước Việt ta ngõ hầu đã
nối lại được” (Đại Việt sử ký toàn thư). Ngày
nay, trên địa bàn thành phố Hải Phòng có nhiều đình, miếu
được Nhân dân
địa phương xây dựng để hương khói phụng thờ Đức vương Ngô Quyền, trong đó có đình Trung Hành.
Đình Trung Hành có lịch sử hình
thành và phát triển từ lâu đời. Theo lời kể của các cụ cao tuổi, cùng những phế
tích kiến trúc của đình xưa như tảng kê chân cột, thềm bậc đá cho biết đình
Trung Hành được dựng muộn nhất vào thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII, XVIII),
cách ngày nay trên, dưới 300 năm.
Đình Trung Hành xưa có bố cục
mặt bằng kiểu thức chữ Đinh truyền thống, gồm 5 gian 2 chái tiền tế và 2 gian
hậu cung. Hệ thống khung chịu lực được dựng hoàn toàn bằng gỗ lim, cột cái tại
đình có đường kính lên đến 0.62m, hai bên có ván sàn; hệ mái làm kiểu thức chéo
đao tàu góc, lợp ngói mũi hài. Năm 1954, đình được sử dụng làm trường học cho con em trong
làng. Những năm 1968 – 1972, đình là nơi bộ đội đóng quân, hợp tác xã sử dụng sân đình làm sân kho. Năm 1984, đình bị đổ do một trận
giông lốc mạnh. Năm 1993, Nhân dân Trung Hành cùng chính quyền địa phương
góp công sức dựng lại đình bằng vữa vôi có quy mô 3 gian tiền tế, hai gian hậu
cung. Đến năm 2018, Nhân dân làng Trung Hành đã đồng tâm, đồng thuận đóng góp
công đức, kêu gọi con em xa quê hướng tâm công đức để phục dựng lại ngôi đình
có quy mô như hiện nay.
Đình Trung Hành ngày nay nằm gần khu dân cư, đình quay theo hướng Đông ghé Nam, mặt trước đình có hồ nước, là nơi “tụ
thuỷ, tụ phúc” cho công trình. Tổng thể công trình di tích gồm có hồ đình, nghi
môn, tường bao, đình, nhà khách và nhà bia. Trong đó, đình là công trình chính
có bố cục mặt bằng hình chữ Đinh gồm hai phần Tiền tế và Chuôi vồ. Toà Tiền tế có mặt bằng hình chữ nhật, gồm 7 gian, xây kiểu tường hồi
bít đốc, mái lợp ngói mũi hài, bờ nóc mái trang trí đề tài lưỡng long chầu
nhật. Nền Tiền tế cao hơn nền sân 0.8m, thềm hiên 5 gian phía trước lát đá xanh
giật cấp để tạo bậc lên xuống. Bộ khung chịu lực của Tiền tế được dựng hoàn
toàn bằng gỗ lim, kết cấu bởi 8 bộ vì kiểu vì 4 hàng chân cột, các cột được kê
trên chân tảng bằng đá xanh với đế vuông, mặt tròn chạm cánh sen xung quanh,
phần cổ trang trí các hình tròn nhỏ như chuỗi hạt. Vì nóc Tiền tế được làm
thống nhất theo kiểu “chồng rường giá chiêng”; vì nách làm kiểu “chồng rường
trụ trốn”. Liên kết dọc Tiền tế là hệ thống xà nối các bộ vì với nhau thành hệ
khung vững chắc, thân xà bào trơn không trang trí. Chuôi
vồ đình Trung Hành gồm ba gian, xây tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài. Hệ
thống khung chịu lực của toà Chuôi vồ gồm 4 vì gỗ, kết cấu được tạo cơ bản đồng
nhất giống Tiền tế với vì nóc kiểu “chồng rường giá chiêng”; vì nách làm kiểu
“chồng rường trụ trốn”. Bộ vì thứ hai (từ trong ra) được lắp cửa ra vào tại hệ
thống các cột làm giới hạn ngăn cách giữa bên ngoài và gian Hậu cung - không
gian thờ Thành hoàng phía trong. Trang trí trên các cấu kiện kiến trúc của đình cơ bản phỏng theo đề tài
truyền thống Việt với hình rồng, đấu sen, chạm khắc hoa văn lá lật, vân xoắn,
trên má các con rường, xà, quá giang... Mặc dù mới được hoàn thành
năm 2018 song đình Trung Hành được xây dựng trên cơ sở kiến trúc truyền thống
với nguyên liệu chính là gỗ lim. Đình có quy mô kiến trúc rộng lớn, bề thế, với cách xây dựng theo thức cổ truyền mái
ngói đao cong đã góp phần làm cho ngôi đình mang dáng vẻ của đình làng truyền
thống. Tất cả đã tạo nên vẻ đẹp, sự uy nghi và linh thiêng
cho di tích, giúp di tích trở thành ngôi nhà chung, là chốn sinh hoạt văn hoá
tinh thần của cộng đồng dân cư địa phương nơi di tích tọa lạc.
Đình Trung Hành
hiện nay còn lưu giữ được một số di vật, cổ vật như: Hệ thống 17 văn bia được
làm bằng đá xanh nguyên khối, Niên đại thế kỷ 18 – 19, nội dung chính trên các bia ghi về việc trọng tu đình miếu, quyên góp nhân tài vật lực, chọn đất
hợp phong thuỷ để dựng công trình, hàng năm xuân thu nhị kỳ cúng tế ra sao…; Chân tảng kê cột, Niên đại thế kỷ 18 – 19; Khám thờ, Niên đại thế kỷ 21; 01 Long ngai, Niên đại thế kỷ 21; Kiệu bát cống, Niên đại thế kỷ 21…
Trong một năm,
tại đình Trung Hành, Ban quản lý đình cùng Nhân dân địa phương tổ chức sự lệ vào các ngày: ngày
17 tháng Giêng âm lịch - lễ thánh hoá; ngày 10 tháng 4 âm lịch – lễ kỳ an; ngày
10 tháng 12 âm lịch – lễ chạp thần. Trong đó, lễ thánh hoá ngày 17 tháng Giêng
được định là ngày lễ hội truyền thống của đình. Những năm bình thường, lễ
hội tại đình Trung Hành được tiến hành tổ chức chung với miếu Trung Hành (cách
đình 300 mét về phía Đông Bắc), địa điểm tổ chức chính là ở sân miếu, tại đình
chỉ cử hành lễ dâng hương. Lễ hội lớn sẽ được tổ chức 3 năm một lần: 5 giờ sáng ngày 17, các
bậc cao niên trong làng đã được lựa chọn từ trước tiến hành làm lễ mộc dục (tắm
tượng) và thay áo mới cho Thành hoàng; đúng
7 giờ 30 phút, các vị chức sắc, bô lão và dân làng theo tiếng trống gọi hội tề
tựu đông đủ để tiến hành rước tượng Thành hoàng từ miếu Trung Hành đi vòng
quanh làng để ngài thăm thú vùng đất nơi mình cai quản; đoàn
rước đi vòng quanh làng khoảng 2 km thì về đến sân đình, kiệu thánh được đặt
giữa sân, các vị cao niên tiến hành rước tượng Thành hoàng vào ngự trong khám
thờ ở hậu cung đình để ngài dự hội. Nhân dân trong làng sắm sửa lễ vật
như lợn, gà, xôi, bánh dầy, oản, chuối, hoa quả, trầu cau, rượu… đến dâng hương
để tưởng nhớ ơn đức của ngài thành hoàng làng và cầu mong mưa thuận gió hoà,
nhà nhà bình an, ấm no, hạnh phúc… Phần hội mang đến nét hồ hởi, vui tươi với nhiều trò chơi dân gian được tổ chức và diễn ra sôi
nổi như như chọi gà, đập niêu, cờ người, cờ tướng, đấu vật, bắt vịt... Lễ hội đình Trung Hành không những là dịp để dân làng tri ân, tôn vinh,
tưởng nhớ tới ngài Thành hoàng đức vương Ngô Quyền; kính cáo những công việc đã
thực hiện được trong năm, cầu mong sự che chở, ban phúc, lộc, thọ cho dân làng,
mà còn là nơi để dân làng giao lưu, gắn kết cộng đồng, góp phần xây dựng quê
hương ngày càng giàu đẹp.
Ngày 16/01/2023, Ủy ban Nhân dân thành phố ra
Quyết định số 144/QĐ-UBND công nhận Đình Trung
hành, phường Đằng Lâm, quận Hải An, thành phố Hải Phòng là
Di tích lịch
sử cấp thành phố./.