KIM SƠN –
NƠI KHỞI NGUỒN PHONG TRÀO KHÁNG NHẬT
Thôn Kim Sơn, xã Tân Trào, huyện Kiến Thụy()
là nơi có phong trào Việt Minh sớm nhất tỉnh Kiến An. Nằm ở giữa miền đồng bằng
giáp biển, nhân dân vùng này đã trải qua một quá trình lao động cần cù khai
hoang lập ấp. Nhưng dưới thời thuộc Pháp và phong kiến, phần lớn ruộng đất phì
nhiều màu mỡ bị bọn địa chủ, quan lại chiếm đoạt thành đồn điền trang trại.
Toàn bộ diện tích của Kim Sơn vào khoảng 546 ha, riêng bọn địa chủ chiếm tới
423 ha. Nông dân không có ruộng đất phải cày thuê, cấy rẽ, trở thành tá điền
trong các trang trại của bọn đại địa chủ Hoàng Trọng Phu, Hồ Đắc Điềm, Phủ Mai…
Do sự bóc lột vô cùng dã man của bè lũ thực dân, phong kiến,
nhân dân Kim Sơn - Kiến Thụy hết sức lầm than đói rét. Đời sống cùng cực nung nấu
ý chí căm thù, cộng thêm truyền thống quật cường anh dũng chống ngoại xâm của cha
ông ta từ những thế kỷ trước, khiến nhân dân sớm đi theo cách mạng. Đó là con
đường duy nhất giúp người nông dân thoát khỏi áp bức đói nghèo.
Kim Sơn trở thành địa bàn hoạt động chính của các cán bộ
cách mạng. Sách báo công khai của Đảng, ánh sáng tư tưởng của cách mạng, của chủ
nghĩa Mác - Lê-nin đã nhanh chóng thâm nhập vào tầng lớp nông dân ở nông thôn,
thông qua một số thanh niên có tư tưởng tiến bộ, hăng hái hoạt động. Trên cơ sở
đó Đoàn thanh niên dân chủ ở Kim Sơn được thành lập. Từ Kim Sơn cơ sở cách mạng
lan rộng, bắt rễ sâu vào nhiều thôn xã ở Lão Phong, Kính Trực, Đoàn Xá, Đức Hậu,
Minh Tân, Cổ Trai… hình thành một giải liên hoàn gồm những cơ sở cách mạng vững
vàng.
Trong
những năm 1930 – 1937, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam
thành phố Hải Phòng, phong trào đấu tranh của công nhân và nhân dân lao động
thành phố diễn ra sôi nổi, từng bước ảnh hưởng và lan rộng ra vùng nông thôn
tỉnh Kiến An. Từ năm 1937, phong trào cách mạng trên địa bàn huyện Kiến Thụy
dâng cao. Đồng chí Vũ Quý được Đảng phân công nắm tổ chức Hướng đạo sinh, thông
qua đó để tổ chức tuyên truyền cách mạng. Giữa năm 1937, đồng chí Vũ Quý đã
cùng đoàn Hướng đạo sinh về cắm trại tại Núi Đối và trường học làng Kim Sơn, tổ
chức các buổi diễn kịch, đá bóng, đánh cờ, đọc sách báo, kể chuyện lịch sử dân
tộc và truyền thống chống giặc ngoại xâm của ông cha ta. Hoạt động này thu hút
nhiều thanh niên, học sinh Kiến Thụy tham gia. Sau các hoạt động này, tổ chức
Hướng đạo sinh được thành lập ở làng Kim Sơn. Từ đây, một số thanh niên yêu
nước ở Kim Sơn, chợ Hương được giác ngộ cách mạng, tiêu biểu là các đồng chí
Đoàn Đắc Riễm (tức Hồng Vân) và Nguyễn Đức Bạn (tức Kim Tái). Thông qua hai
đồng chí này, đồng chí Vũ Quý đã tuyên truyền, gây dựng được phong trào cách
mạng tại địa phương. Năm 1938, đồng chí Hoàng Văn Đọc từ nhà tù Côn Đảo trở về
đã bí mật tìm cách liên lạc với Đảng để nối lại hoạt động. Cũng trong năm 1938,
Tổ thanh niên dân chủ đầu tiên của huyện Kiến Thụy được thành lập.
Tháng
9/1939, chiến tranh thế giới thứ II bùng nổ. Trước sự đàn áp mạnh mẽ từ thực
dân Pháp, Đảng Cộng sản Đông Dương đã buộc phải rút vào hoạt động bí mật. Điều
này nhằm bảo toàn lực lượng và duy trì tổ chức trong bối cảnh bị truy quét. Đảng đã chuyển trọng tâm công tác về vùng nông
thôn, nơi có điều kiện thuận lợi hơn để tổ chức và phát động phong trào đấu
tranh giải phóng dân tộc. Việc này không chỉ giúp duy trì sự liên lạc với quần
chúng mà còn tạo ra những cơ hội mới cho các hoạt động cách mạng.
Ngày 26/9/1940, phát xít Nhật cho quân theo đường
biển đổ bộ lên khu vực bến Đáy (Phúc Xá), Đông Tác, qua Tiểu Bàng lên đường 14
tiến vào Hải Phòng. Chính quyền thực dân Pháp ở Hải Phòng đầu hàng và câu kết
với phát xít Nhật khủng bố phong trào cách mạng. Trước tình cảnh ấy càng thôi
thúc nhân dân Hải Phòng – Kiến An nói chung, nhân dân Kiến Thụy nói riêng đứng
lên theo Đảng làm cách mạng giải phóng quê hương.
Tháng 5/1941, Hội nghị
lần thứ 8 của Trung ương Đảng họp đề ra chủ trương: Chuẩn bị khởi nghĩa là
nhiệm vụ trung tâm của Đảng ta và nhân dân ta trong giai đoạn hiện tại. Hội nghị nhận định: “Với lực
lượng sẵn có, ta có thể lãnh đạo một cuộc khởi nghĩa từng phần trong từng địa
phương cũng có thể giành sự thắng lợi mà mở đường cho một cuộc tổng khởi nghĩa
to lớn”. Hội nghị quyết định thành lập Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là
Việt Minh) để đoàn kết toàn dân, cô lập kẻ thù. Tháng 12/1941, sau khi liên lạc được với Xứ ủy Bắc Kỳ, đồng chí Vũ Quý
đã triệu tập hội nghị phổ biến Nghị quyết Trung ương 8. Dưới ánh sáng của Nghị quyết Trung ương 8, phong trào
Việt Minh trên địa bàn huyện Kiến Thụy từng bước phát triển mạnh trở thành một
trong những trung tâm của phong trào cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng ở vùng
nông thôn Kiến An. Cùng thời gian này, các tổ chức phản đế chuyển thành các
đoàn thể cứu quốc, như: Nông dân cứu quốc, Thanh niên cứu quốc, Phụ lão cứu
quốc, Phụ nữ cứu quốc, Nhi đồng cứu quốc… Các làng Kim Sơn, Kính Trực, Lão
Phong, Đoan Xá, Kỳ Sơn, Cao Bộ, Quý Kim, Đức Hậu có nhiều hoạt động sôi nổi như
rải truyền đơn kêu gọi nhân dân tham gia Mặt trận Việt Minh, dán áp phích, treo
cờ đỏ, sao vàng ở cổng phủ, tập hợp thanh niên, kêu gọi mọi người đấu tranh
chống phát xít Nhật và thực dân Pháp.
Sau khi Mặt trận Việt Minh Kim Sơn ra đời (tháng 5/1943), Xứ ủy Bắc Kỳ đã cử các đồng chí Nguyễn Thị Vĩnh (tức
Yên), đồng chí Yên, đồng chí Phạm Thuyên (tức Mai Côn) về phụ trách phong trào
ở Hải Phòng - Kiến An, nơi có phong trào cách mạng đang diễn ra rất mạnh mẽ.
Các đồng chí coi trọng tuyên truyền, tập hợp thanh niên, mở rộng Mặt trận Việt
Minh và các tổ chức cứu quốc ra vùng Đông Nam huyện. Đầu năm 1944, huyện Kiến
Thụy đã có trên 50 hội viên Việt Minh và rất đông quần chúng cảm tình. Các làng
Kim Sơn, Kính Trực, Lão Phong, Đoàn Xá có nhiều hội viên Việt Minh và hội viên
cứu quốc… Việt Minh và tổ chức cứu quốc của huyện đã đẩy mạnh mở rộng cơ sở,
vận động quần chúng đấu tranh chống chính quyền địch thu thóc, thu thuế. Nhiều
cuộc đấu tranh của nông dân, tá điền ở Lão Phong, Đoan Xá, Kính Trực, Tú Đôi,
Đức Hậu… đã diễn ra đòi khất tô, giảm tô và không nộp thuế cho Nhật, Pháp.
Những cuộc đấu tranh này đã gây ảnh hưởng lớn trong nhân dân toàn huyện.
Hưởng ứng phong trào cách mạng do Mặt trận Việt Minh lãnh đạo,
quần chúng nông dân Kiến Thụy đã vùng lên với một khí thế mới không gì ngăn cản
nổi. Những cuộc đấu tranh chống địa chủ nổ ra liên tiếp ở nhiều nơi. Nhiều cuộc
mít tinh diễn thuyết tổ chức công khai ở Lão Phong, Đoàn Xá, Kim Sơn, Kính Trực,
Cổ Trai… đã thu hút đông đảo nhân dân tham gia. Tại cuộc mít tinh ở Lão Phong,
lá cờ đỏ sao vàng chính thức được giới thiệu. Từ đó lá cờ đỏ luôn luôn xuất hiện
ở các cuộc mít tinh, diễn thuyết, tuần hành, làm nức lòng những người nông dân ở
một vùng quê xa, đồng thời tăng thêm niềm tin tưởng vào Đảng, cách mạng.
Các đội tự vệ chiến đấu, tự vệ trị an cũng được thành lập. Từ
hình thức đấu tranh bí mật như rải truyền đơn, dán áp phích, tuyên truyền báo
chí đến các hình thức công khai thành lập các đội tuyên truyền xung phong. Cùng
với tự vệ, hoạt động của đội rất phong phú: Trấn áp và cảnh cáo ngụy quyền tay
sai, chống thu thóc, thu thuế, trồng đay, treo cờ, tổ chức diễn thuyết ở nhiều
nơi và tổ chức tiễu trừ bọn việt gian, phản động về Kim Sơn, Lão Phong do thám.
Việc xây dựng các cơ sở Việt Minh tiến hành rất khẩn trương, đặc biệt là tổ chức
cứu quốc và thành lập đội võ trang tuyên truyền làm áp lực cho những cuộc biểu
tình thị uy, diễn thuyết.
Giữa
năm 1944, đồng chí Đặng Kinh, sau khi dự lớp quân chính do Trung ương mở đã
được phân công về huyện Kiến Thụy phối hợp cùng đồng chí Phạm Thuyên chỉ đạo
phong trào. Đồng chí Đặng Kinh được phân công nhiệm vụ xây dựng lực lượng tự vệ
vũ trang, tổ chức huấn luyện quân sự nhằm hỗ trợ quần chúng đấu tranh. Chỉ
trong thời gian ngắn, ở những nơi có tổ chức Việt Minh và Hội cứu quốc đã xây
dựng tổ tự vệ bí mật. Ở khu Đông Nam huyện, những hoạt động sôi nổi của Việt
Minh, chính quyền tổng, xã biết nhưng hết sức lo sợ không dám trình báo lên cấp
trên. Điều đó, cho thấy phong trào cách mạng đã phát triển mạnh mẽ, đòi hỏi
phải có sự lãnh đạo trực tiếp của tổ chức đảng. Đáp ứng yêu cầu đó, ngày
22/9/1944, chi bộ Đảng Cộng sản Đông Dương đầu tiên của huyện được thành lập
tại làng Kính Trực (Tổng Lão Phong), gồm các đồng chí Đặng Quang Chất (Đặng Đình
Thủy), Bí thư chi bộ và các đồng chí Đinh Văn Kỷ (tức Thành Nam) và Đặng Quang
Mạc (Đặng Quang Thiết). Đây là chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên được thành lập tại
huyện Kiến Thụy.
Đêm
ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp, độc chiếm Đông Dương. Dưới ách cai trị và
bóc lột của phát xít Nhật, đã xảy ra nạn đói khủng khiếp ở các tỉnh thuộc Bắc
Kỳ. Mâu thuẫn giữa Nhân dân ta với phát xít Nhật và phong kiến tay sai càng trở
nên gay gắt. Ngày 12/3/1945, Thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị Nhật – Pháp
bắn nhau và hành động của chúng ta, phát động phong trào kháng Nhật trong cả
nước, khẩu hiệu là phá kho thóc của Nhật để giải quyết nạn đói, kết hợp đấu
tranh chính trị với đấu tranh vũ trang để chủ động nắm chắc thời cơ khởi nghĩa
giành lấy chính quyền về tay nhân dân. Cuộc đảo chính này không chỉ tạo ra một
bước ngoặt trong lịch sử Việt Nam mà còn mở đường cho các phong trào kháng
chiến sau này, đặc biệt là trong bối cảnh chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa
tháng Tám năm 1945.
Tháng
4/1945, hơn 100 tự vệ, hội viên cứu quốc các làng Kim Sơn, Lão Phong, Nãi Sơn,
Kính Trực, Đoan Xá, Đức Hậu, Sâm Linh và trên 300 người dân đã kéo đến Đình Lão
Phong tổ chức mít tinh, biểu dương lực lượng. Tại cuộc mít tinh, đồng chí Phạm
Thuyên đã diễn thuyết, tuyên truyền về chương trình hành động của Mặt trận Việt
Minh và kêu gọi nhân dân đứng lên kháng Nhật. Sau đó, cuộc mít tinh biến thành
cuộc tuần hành rầm rộ về Cổ Trai, Kính Trực, Đoan Xá… Việt Minh huyện và các
làng tổ chức phá kho thóc của Nhật, vận động nhân dân đoàn kết cứu đói có hiệu quả.
Từ
tháng 7/1945, phong trào cách mạng ở Hải Phòng – Kiến An lên cao. Tổ chức và
ảnh hưởng của Mặt trận Việt Minh lan rộng. Chính quyền tay sai của địch không
dám phản ứng. Thời cơ khởi nghĩa từng phần tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính
quyền từng bước chín muồi trên địa bàn huyện Kiến Thụy. Trên cơ sở đó, đầu
tháng 7/1945, Ban lãnh đạo Việt Minh tỉnh và huyện đã họp và quyết định tiến
hành khởi nghĩa giành chính quyền ở Kim Sơn để làm điểm khởi đầu cho toàn
huyện. Ngày 11/7/1945, dưới sự chỉ huy của đồng chí Đặng Kinh, 36 tự vệ của các
làng tập trung tại Lão Phong, sau đó chia làm nhiều toán bí mật tập kích đồn
Đoan Tiểu Bàng thu vũ khí và cắm cờ đỏ, sao vàng trên nóc đồn địch. Chiến thắng
đồn Đoan đã trực tiếp cổ vũ nhân dân huyện Kiến Thụy, tạo thêm thuận lợi cho
quần chúng Kim Sơn nổi dậy giành chính quyền vào ngày hôm sau.
Sáng
sớm 12/7/1945, nhân dân nhiều xã trong huyện Kiến Thụy, có tự vệ huyện Tiên
Lãng tham gia kéo về làng Kim Sơn lật đổ chính quyền tay sai Nhật, thiết lập
chính quyền cách mạng. Lực lượng tự vệ và đông đảo người dân hàng ngũ chỉnh tề,
băng cờ, khẩu hiệu đỏ rực tổ chức mít tinh tại sân Đình làng Kim Sơn, xã Tân
Trào, huyện Kiến Thụy. Tại cuộc mít tinh tại, đồng chí Phạm Thuyên (Mai Côn)
thay mặt tổ chức Việt Minh tuyên bố: Từ nay, mọi quyền hành của bọn thống trị
mục nát đã bị nhân dân xóa bỏ, chính quyền thuộc về tay nhân dân lao động. Ủy
ban dân tộc giải phóng Kim Sơn được thành lập, gồm 5 người, do đồng chí Hồng
Vân làm chủ tịch.
Chiều
12/7/1945, được tin đám Thanh niên Đại Việt (tổ chức thân Nhật mới được thành
lập) đang tụ họp tại trường học làng Cổ Trai, do Tri phủ Trần Tự chủ trì, Ủy
ban dân tộc giải phóng Kim Sơn chỉ đạo tự vệ Kim Sơn huy động quần chúng kéo
tới bao vây. Với khí thế cách mạng sục sôi khiến cho nhóm thanh niên Đại Việt
và viên Tri phủ sợ hãi, không dám phản kháng. Tiếp đó, đồng chí Hoàng Văn Mạnh,
đại diện Việt Minh lên diễn thuyết vạch trần âm mưu của phát xít Nhật, kêu gọi
nhóm Thanh niên Đại Việt tham gia phong trào cách mạng của địa phương. Hoảng sợ
trước khí thế cách mạng của quần chúng nhân dân, tri phủ huyện Kiến Thụy và bọn
tay sai xin tha tội chết. Cờ của chính quyền thân Nhật bị hạ xuống. Tự vệ và
quần chúng phấn khởi hô vang các khẩu hiệu cách mạng, như sóng biển dâng trào,
đoàn người chia làm hai ngả tuần hành từ Cổ Trai qua Nhân Trai, Khang Bộ, Ngọc
Liễn, Thịch Liễn đến Kỳ Sơn, Kim Sơn và Đoàn Xá, Đại Lộc, Nãi Sơn… vừa đi vừa
hô vang khẩu hiệu phản đối phát xít Nhật. Trong khí thế ngất trời, bà con tại
các làng, xã kéo đến nhà chánh tổng, lí trưởng tịch thu giấy tờ, con dấu. Bộ
máy chính quyền địch ở những nơi này hoàn toàn bị tê liệt.
Nhận
được tin, phát xít Nhật điều quân về khủng bố Kim Sơn, nhằm lật đổ chính quyền
cách mạng non trẻ vừa mới ra đời. Sáng sớm ngày 04/8/1945, địch cho 2 xe Cam
nhông chở sĩ quan Nhật và khoảng 40 lính tay sai từ Kiến An về khủng bố Kim
Sơn. Tới đình làng Ngọc Liễn, xã Đại Hà, chúng xuống xe, chia làm hai mũi tiến
về làng Kim Sơn. Tám giờ sáng, địch bắn súng liên thanh vào làng, làm chết một
số người dân đang làm đồng. Quân địch đã vào một số xóm đốt phá nhiều nhà cửa,
bắn giết nhiều cụ già, trẻ em. Cán bộ lãnh đạo tỉnh Kiến An, huyện Kiến Thụy và
các đồng chí trong Ủy ban dân tộc giải phóng Kim Sơn họp khẩn cấp, bàn kế hoạch
đánh địch. Tự vệ huyện được bổ sung, cùng tự vệ và Nhân dân làng Kim Sơn tích
cực lập tổ chiến đấu tại các cửa ngõ vào làng. Khẩu hiệu “Lính Việt Nam không
bắn người Việt Nam” được cắm ở hai bên đường vào làng để kêu gọi binh lính
địch. Hội Phụ nữ cứu quốc có nhiệm vụ cứu thương và hướng dẫn nhân dân lánh
sang làng khác. Hội Nông dân bố trí người lập vật cản, tung tro bếp để ngăn
bước tiến quân địch. Các dòng họ cử người đánh chiêng, trống, rung chuông nhà
thờ báo tin khi giặc đến...
Tin
Nhật tổ chức khủng bố Kim Sơn nhanh chóng lan truyền khắp vùng. Các đội tự vệ
và quần chúng ở Tú Đôi đổ xuống, ở Đoàn Xá, Lão Phòng, Kính Trực, Đức Hậu kéo
lên. Lực lượng tự vệ các xóm Yên, Kim, Kỳ, Đồn (ở cuối huyện Tiên Lãng) cũng
vượt sông sang phối hợp đánh địch. Vũ khí tuy hạn chế và thô sơ, nhưng tất cả
trẻ, già, gái, trai đều dũng cảm chiến đấu, kiên quyết giữ vững thành quả cách
mạng. Bà Rèn nổi trống báo động dồn dập thôi thúc mọi người chiến đấu. Ông Mải
cầm dao rựa xông lên chém tên chỉ huy Nhật. Cô Bám vừa chiến đấu vừa đưa cụ
già, em nhỏ về tuyến sau… Nhiều người nêu gương chiến đấu đã anh dũng, hi sinh.
Vấp phải sự chống trả quyết liệt, đến 14 giờ ngày 04/8/1945, địch phải rút khỏi
Kim Sơn. Trên đường rút quân chúng bị các lực lượngg tự vệ và nhân dân Kiến
Thụy tiếp tục đánh chặn ở Nhân Trai, Sâm Linh, Cổ Trai, Xuân La, Cống Đôi, cầu
Đen…
Chiến
thắng tại Kim Sơn đã cổ vũ mạnh mẽ cho phong trào kháng Nhật trên toàn huyện
Kiến Thụy nói riêng, các địa phương thuộc Hải Phòng – Kiến An nói chung. Ngày
15/8/1945, Nhật đầu hàng Liên Xô và quân Đồng minh. Phong trào kháng Nhật lúc
này đã đến đỉnh cao. Quân Nhật ở Đông Dương hoang mang, chính quyền tay sai suy
sụp. Đêm 14, rạng 15/8/1945, tại trung tâm huyện, sau khi đồng chí chỉ huy nổ
súng báo hiệu, tự vệ xông vào bắt lính bảo an và chiếm công đường. Cùng lúc đó,
Nhân dân, tự vệ ở nhiều làng xã Kim Sơn, Lão Phong, Kính Trực, Đoan Xá, Sâm
Linh, Tú Đôi, Trà Phương và quanh huyện lị giương cao cờ đỏ sao vàng, biểu ngữ
rầm rộ kéo đến. Lính bảo vệ bị bất ngờ, hốt hoảng trước sức mạnh của quần
chúng, buộc phải nộp vũ khí đầu hàng. Đồng chí Đoàn Đắc Riễm dẫn đầu quần chúng
cách mạng, giương cao cờ đỏ sao vàng tiến vào huyện đường, tịch thu sổ sách,
con dấu. Văn tự, khế ước nợ nần bị đốt cháy. Cuộc mít tinh chào mừng thắng lợi
được tổ chức. Chính quyền cũ bị tuyên bố xoá bỏ. Mọi người hò reo vang dội, kéo
nhau tuần hành hô vang khẩu hiệu cách mạng. Viên tri huyện từ tỉnh trở về lập
tức bị bắt và đã xin đầu hàng. Mọi người nhanh chóng trở về làng xã, kéo đến
nhà chánh tổng, lí trưởng tịch thu con dấu, đốt giấy tờ và tuyên bố xoá bỏ
chính quyền cũ, cử người ra quản lí xóm làng. Tin Nhân dân Kiến Thụy khởi nghĩa
giành chính quyền thắng lợi làm nức lòng Nhân dân Hải Phòng - Kiến An. Bọn tay
sai Nhật hoang mang, có tên bỏ chạy về tỉnh. Bộ máy chính quyền từ huyện đến
tổng, xã tan rã. Nhân dân, tự vệ các thôn, xã trong huyện Kiến Thụy tiến hành
xóa bỏ chính quyền cũ, thành lập chính quyền cách mạng lâm thời ở địa
phương. Chiều 15/8, Ủy ban cách mạng lâm thời phủ Kiến Thụy được thành lập
trong không khí cách mạng sục sôi. Sáng ngày 16/8/1945, đông đảo nhân dân các
làng xã kéo về huyện lị dự mít tinh chào mừng Chính quyền cách mạng lâm thời
huyện ra mắt, chấm dứt hơn tám mươi năm đô hộ của thực dân Pháp, phát xít Nhật.
Sự
kiện thành lập Ủy ban dân tộc giải phóng Kim Sơn và cuộc chiến đấu chống Nhật
khủng bố thắng lợi có ý nghĩa lịch sử to lớn, đánh dấu bước phát triển mới của
phong trào cách mạng ở Hải Phòng trong thời kỳ tiền khởi nghĩa. Đây là cuộc
khởi nghĩa giành chính quyền đầu tiên ở vùng Duyên hải Bắc Bộ.
Tự
hào với những truyền thống vẻ vang, ngày nay, Đình Kim Sơn, xã Tân Trào vẫn
luôn là một địa chỉ đỏ, giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ người
dân huyện Kiến Thụy nói riêng, nhân dân thành phố Hải Phòng nói chung hiểu và
trân trọng những tháng năm cam go, ác liệt nhất của quê hương đất nước mình mà
cha ông ta đã chiến đấu anh dũng kiên cường.
Từ
thắng lợi của Kim Sơn với sự lãnh đạo của Việt Minh, ở nhiều khu vực của tỉnh
Kiến An, nhân dân tự tổ chức nhau lại, cử người đi tìm cán bộ Việt Minh, xin
được kết nạp vào tổ chức cứu quốc. Phong trào học võ, luyện tập quân sự lan
rộng khắp nơi. Đội tuyên truyền vũ trang tiếp tục hoạt động mạnh, tổ chức hàng
chục cuộc diễn thuyết xung phong ở các huyện Thủy Nguyên, Tiên Lãng, Kiến Thụy…
Những hoạt động vũ trang diễn ra thường xuyên, tự vệ các huyện đã đánh 12 trận
lớn, nhỏ. Từ những trận phục kích, đột nhập, tước khí giới của những bọn giám
binh, bảo an ở tỉnh lỵ Kiến An, An Lão đến những trận đột kích tước vũ khí cuả
địch ở huyện lỵ huyện Thủy Nguyên, Tiên Lãng đều giành được thắng lợi.
Ở
Hải Phòng, các đội tuyên truyền xung phong hoạt động liên tục. Nhiều cuộc mít
tinh được tổ chức ở những khu vực ven thành phố, như: Lạc Viên, Thượng Lý, Đông
Khê, Dư Hàng. Các nhóm học sinh phổ biến rộng rãi các bài hát cách mạng như: Tiến
quân ca, Diệt phát xít, Du kích quân… Công nhân, công chức truyền tay nhau đọc
báo Cứu quốc, Cờ giải phóng, Độc lập… Công nhân Cảng, Carông, Ximăng, Rôbe,
Comben, Đăngxét… lập Ủy ban công xưởng và tổ chức rèn dao găm, mã tấu cung cấp
cho tự vệ và quần chúng. Công nhân xưởng in Phong Châu (phố Cầu Đất) thuyết
phục chủ nhận in truyền đơn và các loại tài liệu cho cách mạng.
Những
tin tức về khu giải phóng Việt Bắc được thành lập và quân giải phóng Việt Nam
hoạt động mạnh, chính quyền cách mạng của nhân dân ra đời ở 6 tỉnh trung và
thượng du Bắc Kỳ đội về, những hoạt động và ảnh hưởng của phong trào các tỉnh
lân cận, như: Hà Nội, Thái Bình, Hải Dương, Quảng Yên, vùng mỏ và chiến khu
Đông Triều đã cổ vũ, tiếp sức cho phong trào cách mạng ở Hải Phòng – Kiến An.
Ngày
21/8/1945, Xứ ủy Bắc kỳ cử đồng chí Vũ Quốc Uy về Hải Phòng lãnh đạo cuộc khởi
nghĩa. Sáng 21/8/1945, tại trụ sở Thành bộ Việt Minh (số 14 đường Cát Dài), lá
cờ đỏ sao vàng được kéo lên tung bay trước gió. Đúng 9 giờ sáng hôm đó, đại
diện Ủy ban Khởi nghĩa đến gặp Thị trưởng thành phố và được Thị trưởng hoàn
toàn ủng hộ Việt Minh. Đêm 22/8/1945, cả thành phố Hải Phòng không ngủ, chờ đợi
một thời khắc lịch sử sắp diễn ra.
Sáng
sớm ngày 23/8/1945, hàng vạn người dân từ nhiều ngả đường giương cao cờ đỏ sao
vàng, như dòng thác lớn đổ về quảng trường Nhà hát lớn thành phố. Tiến vào
trung tâm thành phố còn có lực lượng vũ trang của chiến khu Trần Hưng Đạo và
Trung đội tự vệ Kiến An. Đúng 10 giờ, cuộc mít tinh khổng lồ diễn ra, cờ đỏ sao
vàng tung bay trước mặt tiền Nhà hát lớn, bài Tiến quân ca vang lên hùng tráng
như thúc giục lòng người. Đồng chí Vũ Quốc Uy, thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa tuyên
bố xóa bỏ chính quyền tay sai của phát-xít Nhật; thành lập Ủy ban hành chính
cách mạng lâm thời Hải Phòng. Sau cuộc mít tinh, các đơn vị của chiến khu Trần
Hưng Đạo và tự vệ thành phố thực hiện việc chiếm giữ các vị trí trọng yếu của
địch như: Sở biến binh, Ty Liêm Phóng, Tòa thị chính, Bưu điện, bến Cảng, Nhà
máy Điện, Nhà máy Xi-măng…
Sau
khi khởi nghĩa thắng lợi ở trung tâm thành phố Hải Phòng, chiều 24/8/1945, nhân
dân tỉnh Kiến An cũng đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử, thành lập chính quyền cách
mạng tỉnh.
Cuộc
khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng Tháng 8/1945 ở Hải Phòng - Kiến An
là kết quả của quá trình vận động cách mạng, của phong trào cách mạng liên tục
ở Hải Phòng - Kiến An, dưới sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng ta. Thắng
lợi của cuộc khởi nghĩa ở Hải Phòng đã góp phần cùng nhân dân cả nước đứng lên
đập tan xiềng xích nô lệ của chế độ thực dân - phong kiến, giành độc lập cho
dân tộc, tự do cho nhân dân, xây dựng chính quyền của dân, do dân và vì dân.
-----
Tài liệu tham khảo:
(1). Lịch sử Đảng bộ Hải Phòng, Nxb Hải
Phòng, 1991.
(2). Kiến Thụy xưa và nay, Nxb Lao động,
2019.
(3). Lịch sử Đảng bộ huyện Kiến Thụy,
Nxb Hải Phòng, 2004.